Le Encantadas o le avventure nel mare delle meraviglie

De afgelopen jaren bood het Holland Festival een reeks bijzondere locatieconcerten met baanbrekende composities van de twintigste-eeuwse muzikale avant-garde (Varèse, Xenakis, Cage, Nono en Boulez). Dit jaar wordt die reeks voortgezet met een nieuw werk van de gelauwerde Oostenrijkse componist Olga Neuwirth (1968), die lange tijd in eigen land als avant-gardistisch enfant terrible gold en inmiddels grote bekendheid geniet in Europa.

In samenwerking met het Ensemble intercontemporain, dirigent Matthias Pintscher en medewerkers van het Parijse IRCAM zal Neuwirth de Gashouder akoestisch omvormen tot de San Lorenzo-kerk in Venetië. In deze denkbeeldige kathedraal neemt Neuwirth de luisteraar mee op een zeventig minuten durende klankreis door een mysterieuze archipel.

In het eerder genoemde lijstje van reeds overleden of stokoude heren is de relatief jonge componiste Olga Neuwirth een opvallende verschijning. Toch past ze uitstekend in dit rijtje. Neuwirth heeft net als haar voorgangers een fascinatie voor het ontdekken van nieuwe klanken. Ook gebruikt ze bij voorkeur elektronische technieken en akoestische experimenten om nieuwe klankwerelden te ontsluiten. Waar veel van haar werken maatschappelijk geëngageerd zijn, staat in Le encantadas o le avventure nel mare delle meraviglie (De Encantadas, oftewel de avonturen op de zee der wonderen) de zuivere zoektocht naar nieuwe klanken centraal. 

Neuwirths compositie ontleent haar naam aan The Encantadas (1854), een novelle van de Amerikaanse schrijver Herman Melville. De novelle bestaat uit tien schetsen, waarin Melville zijn indrukken van de Galapagos-eilanden – ook bekend als Las Encantadas (de betoverde eilanden) – verwerkt. Hij schildert de eilandengroep als een betoverde, maar ook desolate wereld, een onbewoond, onontgonnen land, maar toch een plek vol herinneringen en verhalen. Neuwirth verplaatst dit gegeven naar Venetië en de lagune rondom de stad. Centraal staat de Venetiaanse San Lorenzo-kerk, die in 1984 het decor voor de wereldpremière van Nono’s Prometeo vormde. Neuwirth was als 15-jarige bij deze bijzondere gebeurtenis aanwezig. Waar Nono destijds een speciale door Renzo Piano ontworpen klankruimte in de kerk plaatste, kiest Neuwirth ervoor om de uitzonderlijke akoestiek van de kerk met elektronische middelen te herscheppen. 

Le Encantadas is geschreven voor zes ruimtelijk verspreidde muzikale ensembles, samples en live-elektronica. Het stuk is een denkbeeldige reis langs vijf eilanden, met twee tussenspelen, een proloog en een epiloog. Bij aanvang horen we opgenomen soundscapes van de lagune, die langzaam versmelten met de instrumentale ensembles. De geluiden vormen een denkbeeldige zeereis, waarin de afzonderlijke eilanden langzaam dichterbij komen om vervolgens weer uit beeld te verdwijnen. Naarmate de stad dichterbij komt, worden stemopnames belangrijker. Naast de voor Neuwirths muziek kenmerkende opgenomen dialogen horen we ook de stem van Hatsune Miku, de Japanse cyberdiva die vorig jaar in het Holland Festival te zien was in The End. Met een mix van opgenomen en digitale stemmen creëert Neuwirth een surrealistische, naar eigen zeggen ‘androgyne’ klank. Le Encantadas levert een zinderend spektakel voor het oor op.