De Armeniërs George Gurdjieff (ca. 1866-1949) en Komitas Vardapet (1869-1935) baseerden hun composities op traditionele Armeense volksmuziek. Tijdens dit middagconcert in Podium Mozaïek speelt pianiste Lusine Grigoryan een selectie uit hun werk, waarna het ensemble het materiaal op authentieke instrumenten terugvertaalt naar zijn ‘volkse’ bron. Arrangeur Levon Eskenian vertelt over zijn bijzondere werkwijze en over de componisten, hun synthese van Oost en West, en hun ambivalente, in het geval van Komitas tragische band met Constantinopel (nu Istanbul). programma
data
zo 7 juni 2015 14:30
informatie
-
Duur voorstelling niet bekend (geen pauze)
The Gurdjieff Folk Instruments Ensemble werd in 2008 opgericht door de in Libanon geboren Armeense musicus Levon Eskenian. Het gezelschap van vooraanstaande Armeense musici heeft tot doel de muziek van Gurdieff en Komitas op etnografisch verantwoorde wijze te arrangeren voor authentieke Armeense instrumenten, zoals de duduk (dubbelrietinstrument), de zurna (dubbelrietvolkshobo), de pku (enkelrietvolksklarinet), de tar (langhalsluit), de saz (dubbelkorige langhalsluit), de kamancha (vedel), de oed (luit), de kanon (plankciter), de dap (lijsttrommel met bellen) en de dhol (tweevellige trommel). De debuut-cd Music of Georges I. Gurdjieff verscheen op het prestigieuze Duitse label ECM en werd onder meer bekroond met een Nederlandse Edison Award voor het beste wereldmuziekalbum.
Komitas is de grondlegger van de moderne Armeense gecomponeerde muziek. Hij werd in 1869 als Soghomon Soghomonian geboren in Kütahya in het huidige Turkije, dat toentertijd deel uitmaakte van het Ottomaanse Rijk. Zijn Armeense ouders stierven jong, waarna hij opgroeide in een seminarie in de buurt van Yerevan. De naam Komitas nam hij aan na zijn wijding tot priester. Behalve voor spiritualiteit interesseerde Komitas zich van kinds af aan tevens voor muziek; zijn zangtalent werd al vroeg opgemerkt en hij studeerde compositie in Berlijn. Komitas was een tijdgenoot van Bela Bartók en had net als de Hongaar grote belangstelling voor volksmuziek; hij verzamelde duizenden liederen en bracht op die manier als eerste de traditionele Armeense muziek in kaart. In 1910 vestigde Komitas zich in Constantinopel, op dat moment een wereldstad met een invloedrijke Armeense gemeenschap, en groeide rap uit tot een spil in het muziekleven. De Armeense genocide van 1915 greep hem echter zo aan dat hij een zenuwinzinking kreeg en nooit meer zou componeren; vanaf 1919 tot aan zijn dood in 1935 verbleef hij in een Parijs’ sanatorium.
Georges I. Gurdjieff (1866-1949) was in de eerste helft van de 20e eeuw een invloedrijk spiritueel leider. Hij reisde jarenlang door het Midden-Oosten, Centraal-Azië, India en Noord-Afrika, waar hij in aanraking kwam met een breed scala aan muziek-, dans- en spirituele tradities. Na zo’n twintig jaar vestigde hij in het Westen zijn naam met een doctrine die hij ‘de harmonische ontwikkeling van de mens’ noemde. Behalve geschriften heeft Gurdjieff ook muziek nagelaten, zoals de ruime verzameling pianostukken die hij in de jaren 20 dicteerde aan een leerling, de Russische componist en pianist Thomas de Hartmann, met wie hij zich eerder in de muziek van Komitas had verdiept.
Het eerste van de twee concerten van het Gurdjieff Ensemble in het Holland Festival plaatst de muziek van Gurdjieff naast het Armeense pionierswerk van Komitas. Dit avondconcert in Muziekgebouw aan ’t IJ valt uiteen in twee delen. In het eerste deel staat de muziek van Gurdjieff centraal, een programma dat het ensemble al vaker heeft gespeeld en ook heeft vastgelegd op hun bekroonde cd; het tweede deel, met de muziek van Komitas, betreft een nieuw programma.
In Podium Mozaïek verzorgt The Gurdjieff Folk Instruments Ensemble een middagconcert met een bijzonder concept rond de pianowerken van Gurdjieff en Komitas. Deze werken worden telkens éérst in hun oorspronkelijke vorm op de piano gespeeld door Lusine Grigoryan, gevolgd door een gearrangeerde ensembleversie van hetzelfde werk, gemaakt door artistiek leider Levon Eskenian. Daarbij is hij uitgegaan van de instructies betreffende stijl en genre die Komitas in zijn partituren heeft verwerkt, waarmee Komitas suggereert dat uitvoeringen gebruik zouden kunnen maken van traditionele Armeense instrumenten. Komitas slaagde er namelijk in typische Armeense volksmuziekgenres en instrumentklanken te vertalen naar de piano, zonder de bron geweld aan te doen; in dit concert vertaalt het Gurdjieff Ensemble de stukken dus eigenlijk terug naar hun oorspronkelijke vorm, zij het op een nieuwe manier. Op het programma staan beroemde Komitas-stukken als Seven Dances en Msho Shoror. Pianiste Lusine Grigoryan is een befaamd interpreet van Komitas’ werk, met diepgaande kennis van zijn muzikale erfenis en esthetica.