Out of the box

De 120 miljoen hits die de term ‘out of the box’ oplevert bij een simpele zoekopdracht op internet doen vermoeden dat er voor een wel erg afgekloven thema is gekozen. Maar hoezeer de uitdrukking ook als een cliché mag overkomen, het los van de gebaande paden denken en handelen blijft een buitengewone uitdaging voor zowel individuen als organisaties.

Ook het Concertgebouworkest is zich bewust van de ‘box’ van gewoontes en tradities waarin de klassieke muziekwereld maar al te vaak gevangen zit. Met Out of the Box verlaat het orkest in nauwe samenwerking met het Holland Festival de eigen zaal, om zich in een totaal andere setting en akoestiek te presenteren: in de Gashouder op het terrein van de Westergasfabriek.

De locatie heeft op zijn beurt gefungeerd als inspiratiebron, waarbij de geest van Pierre Boulez boven het programma zweeft. Niet alleen vanwege zijn eigen Rituel, dat het orkest in losse groepen splijt en als een archaïsch ritualistische processie een eerbetoon brengt aan de non-conformistische componist en dirigent Bruno Maderna. Ook de componisten Magnus Lindberg, Kaija Saariaho en dirigente Susanne Mälkki, allen afkomstig uit Finland, zijn schatplichtig aan de Franse maître.

Lindberg en Saariaho brachten beiden een tijd door aan het IRCAM in Parijs, een instituut onder de grond bij het Centre Pompidou, waar alle mogelijkheden zijn gecreëerd om uitgebreid onderzoek te doen naar wat klank nu eigenlijk is. Zoals de wetenschap zijn belangrijkste doorbraken te danken heeft aan zogenaamde laterale (out-of-the-box-) denkers, zo heeft Boulez de muziek met dit unieke instituut een nieuwe impuls gegeven. Er zullen ongetwijfeld nog sporen te vinden zijn in het nieuwe werk dat Kaija Saariaho speciaal voor deze gelegenheid schrijft. Zoals dat eerder bij Lindberg het geval was: zijn overdonderende, bruitistische werk Kraft, geschreven kort na zijn studie aan het IRCAM, kan in deze oude krachtcentrale niet ontbreken.

Het KCO is met Richard Rijnvos een meerjarige samenwerking aangegaan. Ook aan hem de opdracht voor deze uitdagende locatie een nieuw werk te schrijven.

Met zijn collega-componisten, onder wie ook Saariaho, richtte Lindberg in Finland de Open Ear Society op: een oproep tot out of the box luisteren! Maar al te zeer nodig in een tijd waarin de komst van de geluidsdragers het luisteren niet zelden tot een feest van herkenning heeft gemaakt in plaats van een openstaan voor iets nieuws.

Most people cannot distinguish between: 6+2 = 8 and 8 = 6+2. The difference can be rather important. The addition of 6 and 2 cannot produce any answer other than 8. But 8 can be made up of combinations other than 6 and 2 (5+3, 4+4, 7+1).

– Edward de Bono.