Brooklyn to Berlin

Solistenensemble Kaleidoskop is een jong ensemble uit Berlijn, met een snel groeiende staat van dienst. Tijdens het Holland Festival maakt het ensemble zijn Amsterdamse debuut met een kenmerkend divers programma. Naast de Nederlandse première van Licht a capella (2011) van Sebastian Claren en de multimediale compositie Fuel van Julia Wolfe en videokunstenaar Bill Morrison wordt ook een splinternieuw werk uitgevoerd van Lee Ranaldo, vooral bekend als gitarist van Sonic Youth. In contrast daarmee speelt Kaleidoskop bovendien een concerto grosso uit de barok. 

Kaleidoskop werd in 2006 in Berlijn opgericht als kamer-strijkorkest dat zich ten doel stelde het traditionele concertformat te doorbreken. Dat is gelukt: de producties van Kaleidoskop brengen oude en nieuwe muziek op een originele manier over het voetlicht, vaak in samenwerking met kunstenaars uit andere disciplines, zoals architectuur, dans, literatuur en theater. Het ensemble bestaat uit een kern van vijftien strijkers die afhankelijk van het programma kan worden uitgebreid met gastmusici. Alle musici zijn behalve als ensemblelid ook als solist actief, wat Kaleidoskop tot een bijzonder gezelschap maakt, dat haar materiaal met durf en openheid tegemoet treedt.

In het Holland Festival wordt Kaleidoskop geleid door de Duitse dirigent André de Ridder, die in Berlijn veel met Kaleidoskop samenwerkt. De Ridder is een graag geziene gast in het Holland Festival: vorig jaar dirigeerde hij de live-orkestversie van Stanley Kubricks 2001: A Space Odyssey en in 2011 gaf hij een Bimhuisconcert met musikFabrik en Uri Caine. Tijdens deze festivaleditie dirigeert hij ook de nieuwe opera van Michel van der Aa, Sunken Garden.

Bijzonder is de aanwezigheid van gastmusicus Lee Ranaldo (1956), een van de oprichters van de experimentele noise-rockband Sonic Youth uit Brooklyn, New York. Ranaldo wordt alom geroemd om zijn innovatieve benadering van de elektrische gitaar. Het Amerikaanse muziektijdschrift Spin plaatste hem en zijn Sonic Youth-collega Thurston Moore in mei 2012 op de gedeelde eerste plaats in een top 100 van beste gitaristen. Ranaldo zal zelf gitaarspelen en zingen in de wereldpremière van een nieuw werk. Dit werk is geconcipieerd als een ‘concerto grosso’, een vorm uit de barok waarin een grote orkestgroep tegenover een kleinere groep instrumentalisten staat, waartussen een wisselwerking plaatsvindt. Ranaldo zal de musici van Kaleidoskop daartoe in groepen op het podium opstellen. Om het contrast tussen een oude vorm en nieuwe muziek aan te zetten voert het ensemble ook een werk uit de late barok uit, het Concerto grosso nr. 3 (1744) dat de Engelse componist Charles Avison (1709-1770) schreef op basis van een klavecimbelsonate van zijn tijdgenoot Domenico Scarlatti (1685-1757). Daarnaast heeft Ranaldo verschillende van zijn nummers speciaal voor de bezetting van Kaleidoskop bewerkt.

Sebastian Claren (1965) is een Duitse componist en muziekwetenschapper. Zijn Licht a capella werd in 2011 door Kaleidoskop in première gebracht in het meerdaagse programma ‘XI: ein Polytop für Iannis Xenakis’. De harde en schrille sonoriteiten van Licht a capella wijzen op een zekere verwantschap met Xenakis, maar Clarens instrumentatie heeft veel meer licht en lucht, is minder massief. Zijn belangstelling gaat vooral uit naar de eindeloze klankkleurmogelijkheden van deze virtuoze strijkers, die alle ruimte krijgen om vol overgave een op het scherpst van de snede te experimenteren.

Julia Wolfe (1958) is een van de oprichters en artistiek leiders van het New Yorkse collectief Bang on a Can en maakt sinds 2003 deel uit van de compositieafdeling van de Manhattan School of Music. Wolfes muziek, waarin invloeden uit de klassieke maar ook uit de rock- en folktradities doorklinken, kenmerkt zich door grote kracht en energie. Wolfe heeft veel werk voor strijkers gecomponeerd. Fuel (2007) is ontstaan uit een gesprek dat Wolfe voerde met filmmaker Bill Morrison over de wereldeconomie en hoe menselijke behoeften daarin uitgedrukt worden in de vraag naar brandstof. Zij schreef het werk oorspronkelijk voor Ensemble Resonanz, dat het op 26 april 2007 in Hamburg in première bracht, begeleid door een film van Morrison. Een van de violisten van Ensemble Resonanz vertelde Wolfe van tevoren dat zij niet altijd tot het uiterste worden uitgedaagd, dat zij tot veel meer in staat zijn dan er doorgaans van hen wordt gevraagd; die handschoen heeft Wolfe met Fuel, een wervelend stuk in vijf delen, absoluut opgenomen.