Tongue of the Invisible

Tongue of the Invisible is een werk voor improvisator, bariton en een ensemble van zestien musici, in opdracht van het Holland Festival en het ensemble musikFabrik geschreven door de Australische componiste Liza Lim, in samenwerking met de Amerikaanse pianist Uri Caine. De teksten zijn van Jonathan Holmes op basis van het werk van de soefi-dichter Hafiz, die in het Midden-Oosten bekendstaat als de ‘tong van het onzichtbare’. Tongue of the Invisible wordt uitgevoerd door Uri Caine in de rol van improviserend musicus, de Engelse bariton Omar Ebrahim en leden van de musikFabrik onder leiding van dirigent André de Ridder. Het werk duurt ongeveer drie kwartier met een inleiding van een kwartier.

 

Componiste Liza Lim (1966) staat bekend om haar energetische en kleurrijke muziek, waarin zowel modernistische abstractie een plek heeft, als een meer rituele benadering. Terugkerende thema's in haar werk zijn onderzoek naar het oversteken van culturele grenzen, en naar de extatische transformatie.Uri Caine (1956) is een Amerikaanse pianist en componist die zowel in de klassieke muziek als in de jazzmuziek werkzaam is. Hij staat bekend om het gemak waarmee hij schijnbaar onverenigbare muzieken weet samen te brengen, vaak in uitgesponnen en van grote verbeeldingskracht getuigen de improvisaties.

 

Tongue of the Invisible is gebaseerd op teksten van de beroemde veertiende-eeuwse soefi-mysticus en dichter Hafiz. In het soefi-gedachtegoed speelt de verschuiving van het perspectief tussen ‘zelf’, ‘wereld’ en ‘het andere’ een belangrijke rol. Die verschuiving wordt gezien als een vorm van transcendentie en uitgedrukt in rituele kunstvormen van poëzie, muziek en dans. Het lichaam dient in dit ritueel als mediator tussen het goddelijke, het zelf en de wereld, een rol die zichtbaar wordt, bijvoorbeeld, in het ritme van verwijdering en eenwording in de werveldans sema. Een ander voorbeeld van deze perspectiefwisseling is het gebruik van wereldse metaforen, zoals het drinken van verboden wijn, voor het bereiken van een religieuze staat van bewustzijn. In deze veelvuldig toegepaste metafoor speelt de taveerne een figuurlijke rol, als de plaats waar het hart, voorgesteld als een kelk, de liefde van God ontvangt in de vorm van wijn. De roes die hierop volgt is de bedwelming door de Eenwording met God. In Tongue of the Invisible wordt de concertzaal voorgesteld als een taveerne, een ontmoetingsplaats tussen deze wereld en ‘het andere.’

 

Librettist Jonathan Holmes heeft een vertaling gemaakt uit het werk van Hafiz, waarbij hij gebruikmaakte van zowel Perzische als Engelse bronnen. In het originele Perzisch van deze gedichten bestaan verschillende betekenissen naast elkaar: de taal kan als het ware voortdurend heen en weer springen tussen verschillende begripsniveaus. Deze meerduidigheid stelt de vertaler voor allerlei problemen, en Holmes heeft daarom het proces van vertaling opgenomen in de vorm van de tekst: in plaats van de meerduidigheid van het origineel te reduceren tot een gemiddelde, heeft hij in zijn teksten voor de voorstelling verschillende betekenislagen naast elkaar laten bestaan. De verzen van Hafiz zijn opgenomen in een matrix van 7 x 7 verzen, waardoorheen de lezer of luisteraar verschillende mogelijke routes kan volgen.

 

Analoog met het belang van de gelaagdheid en de perspectiefwisseling in het soefi-ritueel, is Tongue of the Invisible vormgegeven als een narratief van vaste en open betekenissen, van compositie en improvisatie. Zoals de meerduidigheid van Hafiz' poëzie is opgenomen in het libretto van Holmes, zo bewandelen de improvisaties van de musici paden van alternatieve betekenis in dialoog met de partituur van Lim.

muziek Liza Lim tekst Jonathan Holmes dirigent André de Ridder piano Uri Caine bariton Omar Ebrahim uitvoering musikFabrik in opdracht van musikFabrik, Holland Festival