TIME

‘In dromen kan tijd ongewoon snel gaan, of eindeloos duren. De tijd kan sprongen maken en elementen uit verschillende periodes kunnen probleemloos naast elkaar bestaan. Maar in het dagelijks leven zit de mens gevangen in de tijd.’ Ryuichi Sakamoto is geïntrigeerd door de beperkte manier waarop de mens de tijd beleeft, waardoor in zijn ogen ook de muziek ´vastzit´. Het deed hem de afgelopen jaren in de filosofie duiken – van Confusius en Lao Tse tot Henri Bergson en Carlo Rovelli – op zoek naar mogelijkheden om zichzelf en zijn muziek ervan te bevrijden. ‘De mens heeft de tijd uitgevonden net zoals hij cijfers heeft uitgevonden. Het zijn begrippen die misschien pas tienduizend jaar bestaan, die voor de vroegere Homo sapiens niet bestonden en die in de beleving van bijvoorbeeld gorilla’s en chimpansees nog altijd niet op dezelfde manier bestaan. Hoewel de mens onderdeel van de natuur is, heeft hij zich –­ door logica en concepten zoals tijd – losgemaakt van de natuur. En dus zit hij nu gevangen in die tijd die hij zelf heeft uitgevonden.’ 

Om de structuur van tijd waarin de muziek opgesloten zit te doorbreken koos Sakamoto er onder andere voor in zijn werk geen centraal ritme meer aan te houden. In plaats daarvan maakt hij ‘asynchrone’ muziek: muziek die niet binnen strenge ordeningspatronen past, maar meer ruimte laat aan suggestie en experiment. In het verlengde daarvan is de componist geïnteresseerd in andere geluiden dan alleen maar muziek. In navolging van onder anderen componist John Cage vindt Sakamoto dat alledaagse geluiden evengoed als het geluid van instrumenten de moeite waard zijn om aandachtig te beluisteren. De invloed van dit soort ideeën is duidelijk hoorbaar op het album async (2017), maar ook al in de soundscapes die de componist maakte voor de film The Revenant (2015), waarin muziek en andere geluiden zo in elkaar overlopen dat er nauwelijks onderscheid te maken valt. Klimaatzorgen Sakamoto’s interesse in de tegenstelling tussen mens en natuur ontstond in de vroege jaren negentig, toen zijn zorgen over de milieuproblematiek groeiden. Hij begon ook in zijn werk aandacht aan het onderwerp te besteden. In 1999 maakte hij zijn eerste opera, LIFE, die met zeven uitverkochte voorstellingen in Tokio en Osaka in première ging. Het werk, een poging om de muziek en de gebeurtenissen van de twintigste eeuw te onderzoeken met een macro- en microkosmische kijk op de hele stroom van kunst en beschaving, was een onconventionele opera zonder libretto. De productie bevatte bijdragen en optredens van meer dan honderd performers, zoals Bernardo Bertolucci, Salman Rushdie, Pina Bausch en de Dalai Lama. De voorstelling omvatte bijna alle media, waaronder live optredens met een volledig orkest, solisten, koor, musici uit verschillende muzikale tradities, stemmen en andere samples, en een live wereldwijde online uitzending. Het was de eerste samenwerking van Sakamoto met beeldend kunstenaar en regisseur Shiro Takatani als visual director. Hierna maken Sakamoto en Takatani nog vele installaties, waarin steeds de toestand van de wereld doorklinkt. In water state 1 (2013) bijvoorbeeld, vertegenwoordigen waterdruppels de natuur en het klimaat met de bedoeling om mensen bewuster te maken van de omgeving waarin zij leven. TIME kan gezien worden als een spirituele opvolger van LIFE. Het is wederom een opera zonder libretto waarin de mens en de natuur centraal staan. Takatani ontwerpt een decor waarin water opnieuw een hoofdrol speelt en waarin eindeloze reflecties de complexiteit van tijd en tijdsbeleving – het hier en nu, terugblikkend en vooruitblikkend - weerspiegelen. No-theater De eerste keer dat Sakamoto in aanraking kwam met traditioneel Japans No-theater was vrij laat in zijn leven. In zijn jeugd was het genre niet erg populair en leek het te ouderwets voor de moderne tijd. Maar rond zijn vijftigste verdiepte de internationaal succesvolle componist zich er alsnog in. Het raakt namelijk aan de ideeën die Sakamoto intussen zelf ontwikkelde over muziek: ‘Er is voor de muziek in het No-theater geen dirigent en iedere musicus speelt in een eigen tempo. Bovendien worden hier alledaagse geluiden, zoals regendruppels, en de geluiden van muziekinstrumenten niet wezenlijk verschillend behandeld. Dat geeft een grote vrijheid. Het sluit aan bij mijn eigen ideeën over muziek en het heeft deze verder ontwikkeld.’ De No-theatervorm was een belangrijke inspiratiebron voor zijn album async en nu ook voor TIME. Dromen Het surrealistische tijdsbesef in het eerste verhaal uit Soseki Natsumes bundel Yume jūya, waarin honderd jaar verstrijkt en een menselijk leven overgaat in een bloem, vindt weerklank in Sakamoto’s nieuwe inzichten over muziek: ‘Nadenken over dromen helpt me om ons normale concept van tijd te doorbreken. Ik wil muziek maken in een ander tijdsbesef of zelfs helemaal zonder tijdsbesef.´ ‘In vrijwel ieder muziekgenre, van pop tot klassiek tot jazz, is er een centraal tempo, waar alle musici zich aan moeten houden. Aangezien ieder mens van nature een eigen tempo heeft, ontstaat er op het moment dat je dat centrale tempo loslaat een enorme ruimte en vrijheid.´ In TIME zal het tempo daarom bepaald worden door twee vooraanstaande Japanse performers: de experimentele danser Min Tanaka en de bekende sho-speler Mayumi Miyata (de sho is een traditioneel Japans mondorgel van bamboe). Eenmaal bevrijd van tijd is ook de muziek, zo hoopt Sakamoto, eindeloos en vrij.