Opera in het park: Falstaff

Voor zijn laatste opera koos Giuseppe Verdi een komisch onderwerp uit twee toneelstukken van Shakespeare: de oude, dikke ridder Sir John Falstaff, voor wie het leven draait om eten, drinken en vrouwen

verleiden.

Falstaff maakt twee rijke getrouwde dames het hof: Alice Ford en Meg Page. Zij blijken identieke brieven van hem te hebben gekregen en besluiten hun aanbidder een lesje te leren. De eerste keer belandt hij met de vuile was in het water, de tweede keer wordt hij in het park van Windsor belaagd door zogenaamde heksen en duivels. Daarna beseft hij pas hoe dom hij is geweest. 

Door het komische karakter onderscheidt Falstaff zich van de rest van Verdi’s opera’s, afgezien van het vroege Un giorno di regno. Aan het eind van zijn carrière wilde Verdi graag een komedie schrijven, maar hij vond nooit een geschikt libretto. Tekstschrijver Arrigo Boito wees hem op Shakespeares The Merry Wives of Windsor, dat de hoofdbron zou worden voor Falstaff, aangevuld met Henry IV. De wereldpremière in de Scala kreeg enthousiaste bijval.

Boito en Verdi slaagden erin de figuur Falstaff menselijke diepgang te geven – geen geringe prestatie, want zo’n clownesk personage kan gemakkelijk leiden tot banaliteit. De muziek sprankelt van jeugdige frisheid, gecombineerd met grote rijpheid en meesterschap. Opmerkelijk is het slot, waarvoor Verdi een van de strengste muzikale vormen koos, namelijk de fuga: ‘Tutto nel mondo è burla’ (Alles in de wereld is gekheid). Alle stemmen klinken door elkaar in deze energieke, uitbundige finale. 

Daniele Gatti komt voor het eerst naar DNO en leidt het Koninklijk Concertgebouworkest. Regisseur Robert Carsen (Dialogues des Carmélites, Fidelio, Carmen) is in Amsterdam zeer gewaardeerd. In de titelrol staat dé Falstaff van deze tijd: de Italiaanse bariton Ambrogio Maestri. De productie was eerder te zien in Londen, Milaan en New York, met veel succes. Na Amsterdam is Toronto aan de beurt. Naar goede traditie is ook van deze juni-productie een voorstelling op grootscherm te beleven, live in het Oosterpark. 

Het verhaal

I

Windsor, tijdens de regering van Hendrik IV. Sir John Falstaff verblijft in de herberg De Kousenband. Dr. Cajus komt zich beklagen over Falstaffs knechten Bardolfo en Pistola, die hem dronken gevoerd en bestolen hebben. De twee ontkennen dit en Cajus vertrekt weer. Als de waard Falstaff de rekening presenteert, kan hij die onmogelijk voldoen. Hij besluit twee rijke getrouwde dames het hof te maken in de hoop op hun steun: Alice Ford en Meg Page. Twee brieven aan hen liggen al klaar, maar Pistola en Bardolfo weigeren die te bezorgen. Daarop laat Falstaff zijn page als bode optreden en stuurt zijn knechten de laan uit.

Alice en Meg blijken identieke brieven te hebben gekregen met dezelfde tekst en dezelfde voorgestelde ontmoetingstijd. Ze besluiten hun aanbidder een lesje te leren, met hulp van Mrs. Quickly. Bardolfo en Pistola komen Ford melden dat Falstaff achter diens echtgenote aanzit. Ford zal op onderzoek uitgaan. Intussen verklaren zijn dochter Nannetta en de jonge Fenton elkaar hun liefde. Quickly zal Falstaff namens Alice uitnodigen voor een rendez-vous.

II

Bardolfo en Pistola doen alsof ze spijt hebben en introduceren Quickly bij Falstaff. Alice verwacht hem nog diezelfde middag. Vervolgens komt Ford onder de valse naam 'Fontana' langs. Hij zegt verliefd te zijn op Alice, die zijn gevoelens niet beantwoordt: kan Sir John haar niet verleiden om zo ruim baan voor hem te maken? Ford biedt daar flink wat geld voor. Niet alleen zegt Falstaff dit toe, ook verklapt hij tijd en plaats van het afspraakje met Alice. De jaloerse echtgenoot is van plan de twee 'overspeligen' te betrappen.

De dames zijn klaar om Falstaff te ontvangen. Nannetta is somber gestemd, want Ford wil haar uithuwelijken aan Cajus. Alice stelt haar gerust: zij zal dat niet toestaan. Falstaff arriveert en gooit al zijn charmes in de strijd. Quickly meldt dat Meg in aantocht is en Falstaff verstopt zich achter een kamerscherm. Meg bericht echter dat een jaloerse Ford nadert. Deze doorzoekt met Cajus, Bardolfo en Pistola de kamer zonder Falstaff te vinden. Alice profiteert van het juiste moment om Falstaff in een mand met vuil wasgoed te verbergen. Als Ford een klinkende kus hoort van achter het kamerscherm, ontdekt hij daar tot zijn verbazing Fenton met Nannetta. Terwijl de zoektocht doorgaat, laat Alice de inhoud van de wasmand in het water gooien. 

III

Quickly haalt Falstaff over tot een tweede tête-à-tête met Alice: om middernacht bij de eik van Herne in het park van Windsor. Hij moet zich vermommen als de Zwarte Jager, die zich ooit aan die eik had opgehangen. Alice beraamt een groots opgezette verkleedpartij om Falstaff nogmaals te vernederen. Quickly hoort hoe Ford Cajus belooft dat die nog die avond met Nannetta zal kunnen trouwen; dat moet worden verhinderd!

In het park omhelzen Fenton en Nannetta elkaar. Alice trekt de jongen een monnikspij aan, Nannetta verkleedt zich als elfenkoningin. Op de afgesproken tijd voegt Alice zich bij Falstaff. Dan roept Meg dat er een leger van heksen en duivels aankomt. Angstig werpt Falstaff zich op de grond, waar hij door allen lijfelijk wordt gekweld. Als Bardolfo's kap afvalt, begrijpt Sir John dat de spookachtige wezens maar al te aards zijn. Hij beseft hoe dom hij is geweest. Ford kondigt de bruiloft van de elfenkoningin aan. Wat hij niet weet, is dat Bardolfo zich als bruid verkleed heeft en dat een ander paar dat ook wil trouwen bestaat uit Fenton en Nannetta. Hij verbindt de twee stellen in de echt, waarna de ontmaskering volgt: Cajus ziet zich verbonden met Bardolfo en Ford moet wel berusten in het huwelijk van zijn dochter met haar geliefde.