Octavia. Trepanation

Wat zou je te zien krijgen als je Lenins schedel licht? Dat is het uitgangspunt van de Russische opera Octavia. Trepanation van componist Dmitri Koerljandski en regisseur Boris Joechananov. De opera beleeft in het Holland Festival zijn wereldpremière en draait om angst voor de macht en angst om

de macht te verliezen. Het is een bewerking van een productie die Joechananov in 1989 maakte op basis van het klassieke Romeinse drama Octavia, toegeschreven aan Seneca, over de scheiding waartoe de dictatoriale keizer Nero zijn echtgenote dwong. Daarnaast gebruikte hij delen uit het essay dat revolutionair Leon Trotsky in de jaren twintig schreef over zijn wapenbroeder Lenin, waarin hij hem afschildert als een god. Voor deze bewerking opera behielden Koerljandski en Joechananov vooral de monologen en dialogen van Nero en zijn leermeester, de filosoof Seneca. Octavia komt alleen aan het eind nog aan het woord, wanneer ze de almachtige keizer voor de voeten werpt dat hij haar niet alleen in ballingschap stuurt, maar bovendien verantwoordelijk zal zijn voor haar dood.

De opera verhaalt over tirannie, die het gevolg is van machtshonger en het streven de macht te behouden, aldus Koerljandski. ‘Het is een ziekte die mensen altijd met zich meegedragen hebben. Angst is een mechanisme dat bepaalt hoe mensen de werkelijkheid zien en begrijpen. Angst voor het onverwachte, angst voor verandering. Mensen leven in constante spanning, in afwachting van het noodlot dat hen kan treffen. Ze zullen proberen vast te houden aan wat ze kennen. Dat geldt ook voor machthebbers. Om hun macht te behouden zullen ze alle middelen inzetten die ze hebben. Uit angst nemen ze hun toevlucht tot terreur. Wij gebruiken de beeltenis van Lenin, maar het had net zo goed Stalin kunnen zijn of een andere tiran. De ironie is dat aan alle persoonlijke macht altijd en onherroepelijk een einde komt.’

Voor de muziek maakt Koerljandski gebruik van gevonden materialen. In dit geval een revolutionair lied dat iedereen in Rusland kent: Varsjavjanka, geschreven tussen 1879 en 1883 door een Poolse socialistische opstandeling tegen de (Tsaristische) Russen. Het was een van Lenins favoriete liederen. Koerljandski heeft de eerste maten opgerekt tot de lengte van de voorstelling en bewerkt tot een nieuwe compositie. Hij zegt hierover: ‘In feite heb ik een schedellichting uitgevoerd op dat lied. Als je nu luistert naar wat daarbinnen gebeurt, hoor je nieuwe klanken verschijnen. De akkoorden krijgen een nieuwe rijkdom. Over de grondlaag komen elektronische bewerkingen die daar live op worden toegepast. Een derde laag wordt gezongen door een koor dat tonen en micromelodieën uit de grondlaag oppikt, en daaruit nieuwe melodieën laat groeien.’