Margaret Leng Tan: Cowell, Cage, Crumb

Henry Cowell, John Cage en George Crumb gelden alle drie als visionaire pianovernieuwers. Stuk voor stuk werkten ze met een breed arsenaal aan experimentele speelwijzen, zogenaamde extended techniques. Hoewel hun pionierswerk inmiddels tot de klassieke avant-garde behoort en hun werk wereldwijd navolging

heeft gevonden, blijven de klankwerelden van Cowell, Cage en Crumb bijzonder. ‘Ieder van hen heeft onmiskenbaar een eigen sound’, aldus Margaret Leng Tan. De pianiste (geboren in Singapore, woonachtig in New York) werkte nauw samen met zowel Cage en Crumb. Tijdens dit concert speelt ze werk van alle drie. 

Henry Cowell staat te boek als de aartsvader van de Amerikaanse experimentele traditie. Die status berust onder andere op zijn frequente gebruik van harmonische clusters, opeenhopingen van aangrenzende tonen die met de vuist of de onderarm tot klinken worden gebracht. Stukken als Advertisement (1914), een verklanking van knipperende neon-reclames op Times Square, en het op Keltische sagen gebaseerde The Tides of Manaunaun (1917) spreken boekdelen. Ook voor The Banshee (1925) en Aeolian Harp (1923) greep Cowell terug op zijn mythologische Ierse wortels. In beide composities laat hij de pianist niet op de toetsen maar rechtstreeks op de snaren spelen, een techniek die hij ‘string piano’ noemde. 

Met zijn prepared piano ging Cowells kortstondige leerling John Cage nog een stap verder in het manipuleren van de pianoklank. Door schroefjes, boutjes, stukjes vilt, rubber en bamboe tussen de snaren te schuiven, wist hij het klavier trefzeker om te vormen tot een eenmans-percussie-ensemble dat een ongekende variëteit aan timbres kon voorbrengen. In The Perilous Night gaf Cage in 1944 op indringende wijze uiting aan zijn worsteling met zijn seksuele geaardheid. Vanwege de sterke autobiografische ondertonen is de zesdelige suite een van zijn meest persoonlijke en expressieve stukken. De compositie had tevens verregaande consequenties voor Cage’s verdere muzikale ontwikkeling. Na negatieve kritieken en het besef dat hij geen invloed had op de hoe een pianist een stuk voorbereid, gooide hij het roer resoluut om, en begon hij een artistieke koers te volgen die werd ingegeven door Zenboeddhisme en toevalselementen. 

Een kleine vier decennia later inspireerde The Perilous Night kunstenaar Jasper Johns tot zijn gelijknamige serie schilderijen, duistere werken waarin flarden van Cage's partituur zijn verwerkt. Componist George Crumb verwijst naar een van deze doeken in zijn gloednieuwe werk Metamorphoses (Book I) (2017). In dit eerste deel van een nieuwe pianoreeks laat Crumb zich inspireren door Moessorgski’s Schilderijententoonstelling. Het zijn muzikale verbeeldingen van tien schilderijen: van Kandinsky’s Blaue Reiter tot Paul Klee's Schwarzer Fürst.

Net als in zijn eerdere pianocyclus Makrokosmos geeft Crumb in Metamorphoses een uitgebreide staalkaart van zijn idioom. De uitvoerder plukt, tokkelt en schraapt over de snaren, zingt en bespeelt daarnaast diverse percussie-instrumenten. In Chagall’s Clowns at Night schrijft Crumb een toy piano voor, een hommage aan zijn muze Margaret Leng Tan, die naam maakte als ’s werelds beste bespeler van de speelgoedpiano.