Gardens Speak

De Libanese kunstenaar Tania El Khoury maakt haar debuut op het Holland Festival met de interactieve geluidsinstallatie Gardens Speak. Een eerbetoon aan de slachtoffers van de eerste dagen van de volksopstand in Syrië. De installatie is gebaseerd op tien verhalen van alledaagse mensen die vermoord werden door het regime van Bashar al-Assad, en hun laatste rustplaats kregen in diverse openbare en privétuinen, verspreid over Syrië.

Per keer krijgen tien bezoekers toegang tot de installatie. Een donkere ruimte met vier ton aarde en tien grafstenen. De bezoekers moeten de schoenen en sokken uittrekken en iedereen ontvangt een zaklamp en een plastic jas. Onder iedere grafsteen ligt een kleine luidspreker begraven die één van de verhalen van de tien Syriërs fluistert. De bezoekers worden uitgenodigd om in de aarde te graven, om zo dichter bij het geluid te kunnen komen. Elk levensverhaal bestaat uit fragmenten mondelinge overlevering, zorgvuldig samengesteld met behulp van familieleden en vrienden van de slachtoffers. De verhalen zijn geschreven in de eerste persoon enkelvoud, zodat ze te horen zijn op de manier waarop de slachtoffers het zelf zouden hebben verteld. Al deze intieme en persoonlijke verhalen worden verweven met authentieke audiofragmenten, passages uit videodagboeken en YouTubefilmpjes uit het leven van de slachtoffers. Soms zelfs van het moment van hun overlijden of van hun de begrafenis. 

Door heel Syrië liggen talloze mensen in tuinen begraven in plaats van officiële begraafplaatsen. Dit is vaak uit noodzaak. Niet alleen omdat officiële begraafplaatsen af en toe worden bestookt met artillerievuur, maar ook omdat het regime soms voorafgaand aan de begrafenisplechtigheid de families kan dwingen om een verklaring te ondertekenen, waarmee het regime van alle schuld wordt ontheven. Deze gehaaste tuinbegrafenissen tonen een constante verbintenis en samenwerking tussen de levenden en de doden, stelt El Khoury. De doden beschermen de levenden tegen verdere agressie van de staat, en de levenden beschermen de doden door hen dichtbij te bewaren en koesteren in eigen grond. Hun identiteiten worden in persoonlijke verhalen levend gehouden. Tevens voorkomen de nabestaanden hiermee dat herinneringen aan hun dierbaren door het regime worden uitgewist en vergeten. 

Bij grote historische gebeurtenissen verdwijnen de verhalen van ‘gewone’ mensen vaak naar de achtergrond. Meestal blijft in de verslaggeving door de media alleen de brede geopolitieke geschiedschrijving overeind. Het Syrische conflict heeft momenteel al ruim vier miljoen vluchtelingen en een geschat aantal van 500.000 doden veroorzaakt. Met Gardens Speak brengt El Khoury deze verschrikking terug tot de menselijke maat. Tegelijkertijd slaagt ze er ook in om al deze verhalen los te zingen van hun oorspronkelijke context. Liggend in de aarde wordt het publiek geconfronteerd met de eigen sterfelijkheid. Zo krijgt de installatie een universeel herkenbare dimensie. 

Tania El Khoury noemt zichzelf een ‘live artist’ en richt zich in haar werk op interactieve en uitdagende performances, waarbij het publiek een participerende rol speelt. Soms zondert ze zich daarbij af met slechts één bezoeker (Maybe if you choreograph me you will feel better, 2011), maar altijd staat de intieme relatie tussen de kunstenaar en het publiek centraal. Gardens Speak ging in mei 2014 in première op het Next Wave Festival in Melbourne, Australië, na een voorbeschouwing bij Artsadmin in Londen (maart 2014).