Die Schutzbefohlenen

Begin 2013 bezetten 60 asielzoekers de beroemde Votiefkerk in Wenen; in de zomer van dat jaar werden de meesten van hen uitgewezen door de Oostenrijkse regering. In oktober 2013 kwamen

honderden asielzoekende Somaliërs en Eritreeërs om toen hun boot zonk voor de kust van Lampedusa, het Italiaanse eiland dat inmiddels een begrip is als 'de drempel van Europa', de eerste landingsplaats van Afrikaanse immigranten. Degenen die de ramp overleefden werden door de Italiaanse autoriteiten naar de noordelijke landen van Europa doorgestuurd. Inmiddels gaan de protesten van asielzoekers (en sympathisanten) tegen hun erbarmelijke levensomstandigheden en hun criminalisering door, in Oostenrijk en Duitsland, maar ook in Nederland, België en andere West-Europese landen.

De Oostenrijkse winnares van de Nobelprijs voor de Literatuur Elfriede Jelinek schreef haar laatste theaterstuk Die Schutzbefohlenen als reactie op deze gebeurtenissen, om de asielzoekers een stem te geven. Tegelijk verbindt ze in haar tekst de huidige tragedie van het lot van asielzoekers aan de buitengrenzen van Europa, de kerkbezetting in Wenen, de catastrofe bij Lampedusa, haar oorzaken en haar gevolgen, met motieven uit de klassieke tragedie De Smekelingen (in het Duits Die Schutzflehenden) van Aischylos. Daarin zijn 50 vrouwen (de dochters van Danaos, de Danaïden) uit Egypte gevlucht om een gedwongen huwelijk te vermijden en smeken zij koning Pelasgos van Argos om asiel.

Eind september 2013 bracht regisseur Nicolas Stemann Elfriede Jelineks tekst Die Schutzbefohlenen voor het eerst op het toneel. Hij organiseerde met het Thalia Theater een lezing van het stuk in de St. Paulikerk in Hamburg, waar 80 Afrikanen hun toevlucht hadden gevonden. Stemann geldt als een van de grote regisseurs van het hedendaagse Duitse toneel. Hij heeft in de afgelopen jaren naam gemaakt met verschillende ensceneringen van Jelineks teksten en met bewerkingen van verschillende klassieke teksten, waarbij hij nieuwe maatstaven heeft aangelegd en naar nieuwe theatrale vormen heeft gezocht. Stemann heeft de complexe, vaak sarcastische, maar ook ontroerende tekst van Jelinek geënsceneerd als een oratorium met een stortvloed aan tekst en beeld, waarin een cast van acteurs van het Hamburgse Thaliatheater en gastacteurs ons confronteren met het cynisme en racisme van de Europese politiek in haar omgang met de mensenrechten. ‘Deze rechten gelden immers alleen voor hen die aan Europa deel mogen nemen,’ aldus Stemann.