Der müde Tod

'Geloof me: mijn taak is zwaar. Het is een vloek. Mensen te zien lijden en te worden gehaat om mijn gehoorzaamheid aan God heeft me moe gemaakt.’  Deze woorden komen uit de mond van de Dood,

een vermoeide oude man, die met tegenzin zijn werk doet. Hij wil helemaal geen mensen van de aarde wegrukken, maar het is helaas zijn taak. Deze verbeelding van de dood is een van de verrassingen van Der müde Tod (1921), een Duitse expressionistisch-romantische allegorie van regisseur Fritz Lang over liefde en dood. In de meeste films over de dood zien we een enge man met een zeis, maar in Der müde Tod is hij een meelevende man die lijdt onder het verdriet dat hij veroorzaakt. 

Kan liefde de dood overwinnen? Natuurlijk niet, maar Fritz Lang bewees dat dat niet wil zeggen dat je er geen fantasievolle film over kunt maken. Met Der müde Tod gaf de 31-jarige ambitieuze regisseur twee jaar na zijn speelfilmdebuut een geweldig visitekaartje af. De film was een eerste staalkaart van zijn fabelachtige kunnen. Twee jaar later maakte hij het aangrijpende meesterwerk M – Eine Stadt sucht einen Mörder, vier jaar later gevolgd door het fenomenale spektakelstuk Metropolis.

Der müde Tod voert een verliefd jong stel op dat in een koets naar een stadje rijdt. Als onderweg een in het zwart geklede, zwijgzame lange man instapt, verandert de sfeer van jolige verliefdheid in unheimisch. Dat de vreemdeling in het stadje een stuk land naast het kerkhof koopt en er een hoge ondoordringbare muur omheen bouwt, is geen goed voorteken. Korte tijd later verdwijnt de geliefde van de vrouw spoorloos met de zwijgzame man, die de Dood blijkt te zijn. Als zij hem vindt en wanhopig smeekt om de terugkeer van haar geliefde sluit de Dood een weddenschap met haar: ze krijgt haar beminde terug als zij in één van de drie historische perioden waar de Dood haar naar toe stuurt een jongen, die een verboden liefdesrelatie heeft, van een gewelddadige dood kan redden. In de Middeleeuwse Arabische wereld dreigt een jongen vermoord te worden door een kalief, in het zeventiende-eeuwse Venetië door een adellijke machthebber en in China door een jaloerse keizer. De zwart-romantische film eindigt met een ontroerend slotakkoord, waarin de geliefden zich verenigen in de dood.

Doordat Der müde Tod in drie historische perioden speelt, kon Lang zich uitleven in het creëren van verschillende sferen. Zijn interesse in special effects en visuele hoogstandjes, die met Metropolis tot een absolute climax kwam, is al volop te vinden in Der müde Tod. De film bevat voor die tijd publieksverbijsterende beelden, zoals een vliegend tapijt en een vliegend paard, geesten die door muren lopen, in varkens veranderende mensen en een in een zandloper veranderend bierglas. Imponerend is ook het Chinese miniatuurleger, dat Lang realiseerde door beelden over elkaar te projecteren. In één ding was Lang, die in 1933 de Hitlerdictatuur ontvluchtte, niet vernieuwend: Der müde Tod kijkt, net als al zijn tijdgenoten, met een Eurocentrische exotische blik naar andere culturen.

George Benjamin begeleidt al stille films sinds hij een student was in Cambridge. Het was een manier om zijn gretige improvisatiedrift te kunnen uiten. Als kind al kon hij uren achter elkaar ongestoord achter de piano zitten improviseren. Benjamin is een groot liefhebber van films, dus dit was voor hem een uitstekende bijbaan. Naar eigen zeggen leerde hij hierdoor bovendien een aantal dingen die hem later als operacomponist goed van pas kwamen. Tegenwoordig doet hij dit veel minder vaak. De laatste keer was in 2010, in de Amerikaanse stad Ojai. Zijn aanpak is naar eigen zeggen simpel: ’Wees dienstbaar aan de film en word zelf volledig onzichtbaar in het donkere theater.’