De zes Brandenburgse Concerten

De fascinatie van Anne Teresa De Keersmaeker voor Bach gaat bijna veertig jaar terug. Toen ze in haar debuutjaar 1980 aan haar solo Violin Phase werkte, waren naast het werk van Steve Reich de

Brandenburgse Concerten te horen in haar repetitiestudio. ‘Zijn muziek draagt de beweging in zich’, aldus De Keersmaeker over haar decennialange liefde voor Bach. Ze raakte gefascineerd door diens combinatie van grote abstractie met een concrete, lichamelijke en transcendente dimensie. ‘Architectuur in beweging’ noemt ze Bachs composities. De Keersmaeker: ‘In Bachs muziek heerst er een soort geordende chaos of chaotische orde. Ze klinkt echter nooit geforceerd, altijd natuurlijk, en door en door menselijk. Het lijkt alsof die kosmische orde deel uitmaakt van het DNA van Bachs brein’.’

Net zoals in eerdere voorstellingen als Vortex Temporum (Holland Festival 2014) en Mitten wir im Leben sind/Bach6Cellosuiten (2017) gebruikt De Keersmaeker de muzikale partituur als blauwdruk voor de dans. Ook in deze voorstelling is de choreografie met grote nauwkeurigheid, maat voor maat, met de partituur van De zes Brandenburgse Concerten verbonden. De basis voor de bewegingen vormt een geometrisch grondplan bestaande uit spiralen en pentagrammen, rechte lijnen, vlechtende zigzagbewegingen en cirkels waarlangs de dansers zich bewegen. De choreografie dient als een fysiek contrapunt voor de klanken van de instrumenten – de dans is geen slaafse volgeling, maar een autonome partner van de muziek. Daarnaast is de leidraad voor de dansbewegingen wederom het choreografische credo ‘My walking is my dancing’. De meest basale ritmes van het lichaam staan centraal: de hartslag, de ademhaling en de gerichte beweging van het lopen.

Ter verdere inspiratie voor de gestes en fraseringen van de dansers gebruikte De Keersmaeker het televisieprogramma L'Abécédaire de Gilles Deleuze (1988-’89), waarin de filosoof Deleuze vrij improviseerde op een selectie alfabetisch geordende woorden, van de A van ‘animal’ tot Z van ‘zigzag’. De woorden in dit alfabetboek van Deleuze worden in de voorstelling niet één-op-één uitgebeeld, maar dienen als basis voor de danstaal. Het zijn concepten die zorgen voor interpunctie, ritme, intentionaliteit en precisie. Binnen deze strenge kaders en spelregels zoeken de Rosasdansers naar hun unieke, expressieve vrijheid. 

De zes concerto grossi van de Brandenburgse Concerten staan bekend als vooruitstrevende composities. In de zes muziekstukken gebruikte Bach de standaard barokinstrumenten in (voor die tijd) zeer afwijkende, gedurfde samenstellingen. Daarbij zette hij de klassieke hiërarchie binnen het orkest totaal op z’n kop. Zo kregen instrumenten die in de klassieke barok vooral een begeleidende rol speelden (zoals de blokfluit en klavecimbel) in de Brandenburgse Concerten onverwachte solo’s. Maar ook de levenskracht en vitaliteit van het stuk grepen De Keersmaeker aan: ‘In Bachs muziek kunnen we ervaringen herkennen die opgeslagen zijn in het geheugen van elk menselijk lichaam: vreugde, woede, troost, misprijzen, wraak, medelijden, genot, pijn, melancholie, jubel. Alles draait in zijn muziek rond communicatie.’