As en Geld

Tallinn, maart 2010. Met veel mediabombast kondigen de leden van het Estse theatergezelschap NO99 aan dat ze een nieuwe politieke beweging willen oprichten, Ühtne Eesti (Verenigd Estland). Het doel: de vastgeroeste politieke orde helemaal openbreken en afrekenen met het verdorven politieke milieu.

NO99, vooral bekend en berucht in Estland als ongrijpbaar en provocerend kunstenaarscollectief van tien acteurs en twee artistiek leiders, gaat de politiek in. Als opmaat naar het eerste partijcongres is Ühtne Eesti continu in het nieuws, dankzij slimme propagandatrucs, nationalistisch tromgeroffel, opruiende persberichten en interviews, gelikte postercampagnes, pakkende liedjes en filmpjes, mediastunts en allerlei geënsceneerde schandalen.

Zowel de partij als de beweging zijn echter fictief; ze vormen een scherpe parodie op het populisme. Toch krijgt Ühtne Eesti onverwacht veel sympathisanten (waarvan zeker niet iedereen doorheeft dat de partij fictief is) en de partij stijgt razendsnel in de peilingen. Grote paniek breekt uit bij de gevestigde politieke partijen. Want wat wil Ühtne Eesti nou eigenlijk? Is het een grap of vormt het als demagogische volksbeweging een serieuze bedreiging voor de zittende macht? Na vierenveertig dagen verschijnen er maar liefst 7500 mensen op het eerste partijcongres. Zij zijn getuige van het slotstuk (en de onthulling) van dit immense politieke performancekunstwerk. Het blijkt een van de grootste sociale experimenten in de Estse geschiedenis te zijn.

As en Geld (2013) is een fascinerende ‘making of’- documentaire, over hoe een fictieve politieke beweging het land vierenveertig dagen lang in de greep kon houden. Volgens regisseurs Ene-Liis Sempe en Tiit Ojasoo van NO99 – die ook verantwoordelijk zijn voor de openingsvoorstelling van het Holland Festival: Die Stunde da wir nichts voneinander wußten – toont de film de gevaren van het ware populisme en de dubieuze rol van de media. Met dit immense project, officieel getiteld NO75 ühtne eesti suurkogu (Verenigd Estland Vergadering), theatraliseerde NO99 de hele samenleving van Estland. Met als doel de donkere kanten van het populisme te tonen en ontkrachten. Als hyperpopulistisch experiment laat de film zien hoe gemakkelijk cynische burgers, zonder enig vertrouwen in de politiek, gemanipuleerd en opgeruid kunnen worden. Zoals een van de personages in de film zegt: ‘Het feit dat de politiek je niet interesseert, betekent niet dat de politiek geen interesse in jou heeft.’

De filmploeg van het gezelschap legde het hele traject genadeloos en gedetailleerd vast. Niet alleen worden de makers achter het initiatief geïnterviewd, maar ook de invloedrijke politieke spelers uit de Estse politiek die gedurende de performance aan de macht waren en nerveus de razende opmars van Ühtne Eesti gadesloegen. Daarnaast geeft de film inzicht in de ambitieuze poging van NO99 om het grootste performancekunstwerk in de recente Europese geschiedenis van de grond te krijgen, met alle bijbehorende emoties en dramatische ontwikkelingen achter de schermen. As en Geld is het eerste filmproject van NO99. De film was eerder te zien op het International Film Festival Rotterdam (2015) en op festivals in Canada en de Oekraïne. Dit jaar debuteert het gezelschap op het Holland Festival.