Zaha Hadid Architects Paviljoen: bezichtiging met lezing

De Britse architecte Zaha Hadid heeft een bijzondere concertruimte ontworpen, speciaal voor uitvoeringen van de solowerken van J.S. Bach. Het gaat om een soort paviljoen dat in een bestaande zaal wordt opgesteld. Hadid ontwierp dit paviljoen op uitnodiging van het Manchester International Festival, waar het in de zomer van 2009 voor het eerst te bewonderen viel. Toen stond de installatie opgesteld in de tentoonstellingsruimte op de bovenste verdieping van de Manchester Art Gallery en werden de werken van Bach gespeeld door verschillende internationaal gerenommeerde musici, onder wie cellist Jean-Guihen Queyras, die tijdens het Holland Festival 2010 opnieuw de cellosuites in het paviljoen ten gehore zal brengen. Tijdens het festival staat het paviljoen in de Gashouder op het terrein van de Westergasfabriek. Het paviljoen is bedacht als een hedendaagse variant van de salons waarin de dikwijls complexe muziek van Bach in de achttiende eeuw voor het eerst gespeeld werd: een intieme ruimte voor een klein publiek; per avond is er slechts voor 192 gelukkigen een zitplaats.

Het paviljoen wordt gevormd door een volumineus lint dat vanuit een hoek van de zaal omlaag wervelt, als een ruimtelijk en visueel antwoord op de ingenieuze verhoudingen van de harmonieën van Bach. Het lint zwenkt boven de uitvoerende, stort als een waterval naar de vloer en kronkelt zich in een paar slagen om het publiek. Net als de muziek waarvoor het bedoeld is, is het paviljoen dus niet statisch maar steeds in beweging; en net als bij die solomuziek het geval is, suggereert een enkel lint hier een polyfonie van ruimtelijk vormen. De oorspronkelijke doos van de zaal wordt op deze manier opgedeeld en geboetseerd, zodat er verschillende ademende ruimtes ontstaan die elkaar doorkruisen en in elkaar overvloeien. Het lint is vervaardigd van het sterke en rekbare Lycra, gespannen over een stalen frame; het kan tegelijkertijd worden waargenomen als een sculptuur die zweeft in een zaal, en als een tijdelijke architectuur die de luisteraar uitnodigt binnen te treden. ‘Het is haast alsof je je in een cocon bevindt,’ zei Hadid over haar creatie in een interview met de Guardian. Veel meer dan het geval is in een standaard, rechthoekige concertzaal wordt de luisteraar omgeven of zelfs ingepakt door de hem omringende ruimte – ‘maar op een zachte manier.’

De akoestiek van een ruimte waarin muziek ten gehore wordt gebracht is van groot belang: het geluid mag niet te veel galmen, maar het moet ook niet te droog klinken. Een belangrijk onderdeel van het ontwerpproces was dan ook het onderzoek naar de verschillende mogelijke vormen van de installatie en naar de materialen die zouden worden gebruikt. De ontwerpers van Zaha Hadid Architects ontwikkelden geavanceerde modellen van de verschillende mogelijkheden en combinaties; die modellen werden vervolgens uitgebreid getest door de akoestici Mark Howarth and Michael Whitcroft van het gespecialiseerde adviesbureau Sandy Brown Associates. De uiteindelijke installatie maakt gebruik van zeer lichte synthetische stof, ondersteund door een lichtgewicht metalen raamwerk. De vloeiende, sensuele vorm van de installatie verspreidt het geluid op een gelijkmatige wijze over de ruimte en voorkomt ongewenste reflecties of echo's. Met behulp van speciale panelen die in de stof van de installatie verborgen zijn, wordt het geluid direct en helder weerkaatst naar de uitvoerenden en het publiek, zonder afbreuk te doen aan de warme nagalm van de ruimte.