Van Byzantion tot Istanbul

De stad Istanbul heeft een geschiedenis van ruim 2500 jaar. Gedurende die millennia heeft de stad vele namen gekend: van Byzantion, via Augusta, Antonina, Nova Roma, Konstantinopolis en Konstantiniyye tot het huidige Istanbul. De Nederlands-Turkse componist Selim Doğru (1971), geboren in Istanbul, heeft een project bedacht rond de magische stad aan de Bosporus die al eeuwen dient als kruispunt voor handel en kunst, voor culturen, religies en nationaliteiten. Van Byzantion tot Istanbul is een multidisciplinair concert met muziek, poëzie, verhalen en foto’s, waarin Selim Doğru op zoek gaat naar het muzikale DNA van zijn geboortestad.

Doğru verbindt zijn eigen hedendaagse composities met muziek van klassieke componisten, improvisaties, en oud-Griekse, Turkse, Armeense, Joodse en zigeunermuziek uit de stad. Het concert wordt omlijst met poëzie van Nâzım Hikmet, Orhan Veli en Yahya Kemal Beyatlı, foto’s van de wereldberoemde Istanbulse fotograaf Ara Güler en 18e-eeuwse pentekeningen van Antoine Melling. Ook worden er fragmenten gebruikt uit Istanbul (2003) van Orhan Pamuk en het boekenweekgeschenk 2007 De brug van Geert Mak. De verhalen en gedichten worden voorgedragen door de Nederlandse acteur Marcel Faber. De cast bestaat verder uit bekende zangers en musici uit Istanbul als Dilek Türkan (zang), Vassiliki Papageoriou (zang), Derya Türkan (de Turkse vedel kemençe) en Serkan Halili (het Turkse hakkebord kanun). De muziek wordt uitgevoerd door het reArt Ensemble & Wereldmuziekkoor.

Istanbul is het bruisende middelpunt geweest van twee wereldrijken: het Oost-Romeinse Rijk en het Ottomaanse rijk. Vandaag de dag vormt de stad waar Europa en Azië elkaar ontmoeten het culturele hart van het moderne Turkije. Selim Doğru groeide in Istanbul op in een Turks gezin, met Turkse, Griekse, Armeense en Joodse buren en vrienden, in een oud-Grieks huis, ingeklemd tussen een Grieks-Orthodoxe kerk en een moskee, in de historische wijk Emirgân – een wijk die barst van de boeiende verhalen. Zo zijn er meer wijken in Istanbul: de wijk Tarabya, bijvoorbeeld, waar de ouders van de dichter Kavafis vandaan kwamen en waarvanuit een andere dichter, de communist Nâzım Hikmet, met de boot naar Moskou moest vluchten. Hisar is de historische wijk waar de dichter Orhan Veli begraven ligt, die veel prachtige gedichten over Istanbul schreef. Verderop langs de Bosporus bevindt zich Ortaköy, waar de grote Ottomaans-Armeense componist Tatyos Efendi is opgegroeid.

Deze befaamde kunstenaars hebben ieder hun wortels in een van Istanbuls rijke en oude culturen. Deze verbintenis tussen contemporaine kunstenaars en eeuwenoude geschiedenis is voor Doğru aanleiding geweest om dieper te graven in de cultuurgeschiedenis van zijn stad. Hoe hebben die verschillende culturen zich in de loop der eeuwen gemanifesteerd en ontwikkeld? Hoe hebben ze elkaar gevonden en beïnvloed – ondanks veelvuldige onderlinge conflicten? Wat is de neerslag ervan in geschriften, schilderkunst, muziek en volksverhalen? Hoe zag het leven vóór het Ottomaanse rijk eruit? En hoe hebben cultuur en muziek zich tijdens en na het Ottomaanse rijk verder ontwikkeld? Van Byzantion tot Istanbul laat zien hoe al die culturen tezamen kunstenaars hebben beïnvloed en hoe die kunstenaars op hun beurt hebben bijgedragen aan een gezamenlijke cultuur, die Istanbul al eeuwen lang onderscheidt van de omringende culturen op beide continenten.

Doğru’s voorstelling is gebaseerd op uitgebreid onderzoek in Istanbul en Griekenland. Daarin is de aandacht niet alleen uitgegaan naar de overgeleverde muziek van voorbije eeuwen, maar ook naar hoe die tegenwoordig wordt geïnterpreteerd én wat er op dit moment wordt gecomponeerd. Op die manier is Doğru talloze onbekende verhalen en muziekstukken op het spoor gekomen. Tegelijkertijd toont hij hoe de stad met zijn vele culturen naar een specifieke eigen taal is toegegroeid, zowel in muziek als literatuur en beeldende kunst. Die taal, de bonte taal van Istanbul, krijgt in deze voorstelling het woord.