Thyestes

De Australische regisseur Simon Stone baseerde zijn Thyestes op de klassieke tragedie van de Romeinse schrijver Seneca de Jongere (ongeveer 4 v. Chr. – 65 n. Chr.). Stone is bij de bewerking van het

stuk teruggegaan naar de essentie van het originele materiaal. Seneca’s Thyestes wordt tot zijn skelet gestript en weer opnieuw opgebouwd met compleet nieuwe dialogen die in een langdurig repetitieproces samen met de acteurs zijn bedacht. Een soortgelijk procedé leverde Stones The Wild Duck vorig jaar een regelrechte hit in het festival op, dit jaar verwachten we niet anders. Het is in dit geval overigens maar gelukkig dat de acteurs van Stone het stuk van Seneca niet traditiegetrouw spelen; het zou een behoorlijk statisch en saai schouwspel met hier en daar een dialoog en een minimum aan karakterisering zijn geworden, in plaats van het confronterende rock ‘n’ roll theaterstuk vol geweld, ongemakkelijke hilariteit, obsceniteiten maar ook humor, en schoonheid dat het nu is.

Seneca’s stuk is zijn enige toneeltekst die hij niet rechtstreeks heeft gebaseerd op de teksten van oud-Griekse voorgangers als Sophocles en Aeschlyus. Thyestes is gebaseerd op het ruwe materiaal van de mythe van de de Tantaliden (ook wel de Atriden) en door Seneca tot een eigen verhaal gesmeed.

De mythe is een bloedig relaas, doordrenkt van geweld, incest, verkrachting, moord (kindermoord, broedermoord, oudermoord), en ondraaglijke kwellingen. Het is een geschiedenis die begint met Tantalus die zijn eigen zoon Pelops aan de goden als maal voorzet en hiervoor niet alleen gestraft wordt met een eeuwig durende kwelling, maar ook een vloek afroept over zijn afstammelingen. Allen moeten ze eraan geloven, van Pelops en Niobe tot Atreus, Agamemnon, Paris, Helena, Menelaos. Electra, Iphigeneia en uiteindelijk Orestes, die de vloek opheft. Maar het verhaal rond Thyestes spant de kroon - met als hoogtepunt het moment dat zijn broer Atreus, die hem heeft laten geloven dat hij zich met Thyestes wilde verzoenen, de eetzaal binnenkomt met de twee afgehakte hoofden van Thyestes’ zoons op een schaal. Waarop die zich plots realiseert dat hij door zijn broer bedrogen is en door een list zijn eigen zoons verorberd heeft.

Stone breidt het stuk van Seneca uit naar eerdere en latere plotpunten in deze gruwelijke familiegeschiedenis. Zijn verhaal begint bij de moord door Atreus en Thyestes op hun onwettige halfbroer Chrysippos en eindigt (chronologisch) bij de wraak van Thyestes’ zoon Aigisthos. Hij heeft het stuk opgedeeld in een twaalftal scènes, die worden gescheiden door blackouts, als in een film. Elke scene wordt voorafgegaan door geprojecteerde tekst waarin de actie en het plot van de scene zoals we die kennen uit de mythe en uit het stuk van Seneca kort worden samengevat. Als het doek omhoog gaat ziet het publiek een kale, afwisselend fel wit en macaber geel verlichte kubus die aan beide kanten open is, zodat men door het toneel heen ook het publiek aan de andere kant ziet. Vanaf halverwege de plot lopen de scènes niet meer chronologisch, maar werken zij via aanleiding en gevolgen naar het gruwelijke hoogtepunt toe.

Terwijl de geprojecteerde titels het moorddadige plot vertellen, wordt er op het toneel juist veel om de belangrijke gebeurtenissen heen ‘gedanst’. We zien drie acteurs in normale kleren een wijntje drinken en met elkaar babbelen of een potje pingpong spelen – twee van de acteurs spelen respectievelijk Atreus en Thyestes, de derde neemt alle andere rollen op zich, ook de vrouwelijke. Maar onder de vaak humoristische dialogen gaat de ontzetting en de walging schuil, omdat we weten wat er gaat gebeuren of gebeurd is. Of we zien juist alleen de nasleep van een verkrachting, of een Schubertlied als voorafschaduwing van een zelfmoord. Stone brengt in zijn regie juist door de alledaagsheid van de setting en de zeer naturel dialogen de gruwelijkheden en het geweld heel dichtbij. In plaats van te kijken naar een mythologische ver-van-mijn-bed-show identificeert het publiek zich met de karakters in plaats van met hun misdaden. Geweld, wraak en moord worden tot verschrikkingen die weliswaar extreem zijn, maar tegelijk van alledag – zoals Nick Spunde schreef in Australian Stage: ‘Even the Ancient Greeks would be stunned’.