The Wasp Factory

The Wasp Factory is een spraakmakende muziektheaterproductie naar de gelijknamige roman van Iain Banks. De muziek en regie zijn van de jonge componist en musicus Ben Frost. The Wasp Factory

beleefde op 1 augustus 2013 zijn wereldpremière tijdens de Bregenzer Festspiele en was in oktober 2013 te zien in Londen in het Linbury Studio Theatre van de Royal Opera House. Alle voorstellingen waren uitverkocht.

Ben Frost (1980) is een Australische componist en producer die de afgelopen tien jaar gewerkt heeft aan een opmerkelijk oeuvre van experimentele en elektronische muziek. Met The Wasp Factory maakte hij vorig jaar zijn debuut als regisseur. Het was voor Frost de eerste keer dat hij een voorstelling vanuit een tekst begon, en greep krijgen op het dwingende, soms gruwelijke narratief zag hij dan ook als de belangrijkste uitdaging tijdens het maken. Het resultaat is een overdonderend muziektheaterwerk dat je vanaf de openingsklanken bij de keel grijpt. 

The Wasp Factory vertelt het verhaal van de getroebleerde tiener Frank op een afgelegen Schots eiland. Frank leeft in een gesloten milieu met zijn teruggetrokken vader, die hem aan zijn lot overlaat. Frank gelooft dat de wereld beheerst kan worden met behulp van woorden en heeft voor verschillende plekken in zijn wereld onheilspellende namen bedacht, zoals de Sacrifice Poles (‘offerpalen’), de Boiling Pool (‘kookpoel’), de Ice Chamber (‘ijskamer’) en de Volt Room (‘voltkamer’). Frank verzint zijn eigen krijgerscultus. Met behulp van de ‘Wasp Factory’, een apparaat dat hij zelf in elkaar heeft geknutseld, ontwikkelt hij een brute manier om de toekomst te voorspellen. De Wasp Factory is een wijzerplaat in een glazen omhulsel, door Frank ergens opgescharreld. In het midden zit een gat waar Frank een wesp in kan stoppen; die komt vervolgens terecht achter een van de twaalf cijfers, waar zich vallen bevinden die naar verschillende vormen van rituele dood voeren, zoals verbranden, verpletten of verdrinken in Franks urine. Frank gelooft dat de dood die de wesp ‘kiest’ een toekomst voorspellende waarde heeft. De dreigende thuiskomst van Franks broer – die uit een psychiatrische inrichting is ontsnapt – zorgt voor een stijgende spanning die uiteindelijk zijn hoogtepunt bereikt wanneer Frank op een geheim stuit waarvan hij het bestaan nooit had kunnen vermoeden, een schokkende ontdekking die de lezer plots nieuw inzicht geeft in zijn bizarre gedrag.

The Wasp Factory was de debuutroman van de Schotse schrijver Iain Banks. Het boek zorgde bij verschijnen in 1984 voor controverse vanwege het expliciet beschreven geweld, maar werd tegelijkertijd meteen omarmd als een belangwekkend werk, zij het van een nog volslagen onbekend auteur. Het boek werd in 1997 in een omvangrijk Brits lezersonderzoek gekozen als een van de beste honderd boeken van de twintigste eeuw. 

Librettist David Pountney bewerkte de roman van Banks voor het theater. Dat was een ingewikkelde klus – het boek bestaat vrijwel volledig uit monologue intérieur van een gestoorde tiener, terwijl opera als genre juist gedomineerd wordt door interactie en dialoog. Regisseur en componist Ben Frost heeft driedimensionale sonische structuren gemaakt die het publiek inkapselen met gelaagde klankweefsels, vaak op extreme volumes. De muziek houdt het midden tussen minimal music, pop en noise. Drie zangeressen met een rafelig punk-uiterlijk (Liselot De Wilde, Mariam Wallentin en Jordin Richter) zingen en spreken op een toneel vol aarde. Het decorontwerp van Mirella Weingarten roept een kil en naargeestig natuurlandschap op en werkt op zijn eigen manier mee naar het kantelpunt in de voorstelling.