the CIVIL warS - Rome

Alleen de titel al doet vermoeden dat er een opmerkelijk verhaal schuilgaat achter deze opera. CIVIL warS,part V (Rome) uit 1984 van componist Philip Glass en regisseur Robert Wilson is een mysterieuze

moderne klassieker. Eerder hadden Glass en Wilson samen al de baanbrekende opera Einstein on the beach (1976) gemaakt en hun hernieuwde samenwerking was het meest succesvolle en spraakmakende onderdeel van het CIVIL warS-project van Robert Wilson. De ‘Rome-sectie’, het deel waarvoor hij met Glass samenwerkte, wordt niettemin zelden uitgevoerd.

CIVIL warS is een ambitieus project van epische omvang, waarvan de volledige titel luidt: the CIVIL warS: a tree is best measured when it is down. Het is een omvangrijke opera in vijf aktes die regisseur Robert Wilson in de vroege jaren 80 initieerde met muziek van verschillende componisten, onder wie Philip Glass, David Byrne en Gavin Bryars. Het werk is nooit in zijn totaliteit uitgevoerd. Het uitgangspunt was een tekst van Wilson, waarvoor hij zich liet inspireren door foto’s uit de Amerikaanse Burgeroorlog. Geleidelijk dijde het project uit en kregen ook andere volkeren en hun oorlogen er een plek in. Wilson verklaarde de merkwaardige schrijfwijze van de titel vanuit de wens om het ‘burgerlijke’ en de veelvuldigheid van het fenomeen oorlog te benadrukken.

Het oorspronkelijke idee was een muziektheaterwerk dat een hele dag zou duren en dat zou worden uitgevoerd tijdens de Olympische Zomerspelen van 1984 in Los Angeles. Componisten en schrijvers uit allerlei verschillende landen zouden libretto’s en muziek maken op basis van de tekst die Wilson had geschreven; deze zes delen zouden hun première beleven in de verschillende landen van herkomst en vervolgens worden samengesmolten in een uitvoering tijdens de Olympische Spelen. Die uitvoering van het complete werk werd uiteindelijk geannuleerd. Hoewel het Olympisch Comité aanbood om bij te dragen in de kosten, kwam de financiering niet rond, en bovendien werden in de enorme logistiek verschillende deadlines niet gehaald. Vier van de zes delen werden afzonderlijk wel in première gebracht, telkens in een regie van Wilson: in Minneapolis, Rome, Rotterdam en Keulen.

De Rome-sectie omvat de hele vijfde en laatste akte van CIVIL warS. Voor de tekst, in het Latijn, Italiaans en Engels, werkte Wilson samen met schrijfster Maita di Niscemi. Het deel ging in maart 1984 in première in het Teatro dell'Opera di Roma. Glass begon pas laat in de ontstaansgeschiedenis van het werk te componeren, toen Wilson al een volledige geluidsloze versie op video had vastgelegd. Als een filmcomponist heeft Glass zijn partituur vervolgens op het ritme van de handeling geschreven. Werken aan een opera in Rome bracht Glass bovendien nadrukkelijk in contact met 400 jaar Italiaanse operageschiedenis en in vergelijking met bijvoorbeeld Einstein on the beach is Glass’ schrijfwijze in CIVIL warS opvallend operatesk, hoewel het persoonlijke stempel van zijn klanktaal steeds onmiskenbaar aanwezig is.

De akte is onderverdeeld in een proloog en drie scènes. De proloog, waarin onder anderen Abraham Lincoln optreedt, heeft turbulente openingsmuziek met trompetgeschal, die een samenvatting lijkt van wat er vooraf is gegaan – de vier ontbrekende aktes. In scène A maakt Giuseppe Garibaldi zijn opwachting, de nationalistische strijder die in dezelfde periode als de Amerikaanse Burgeroorlog een cruciale rol speelde bij de eenwording van Italië. Terwijl Garibaldi zingt, dansen zijn soldaten samen met een groep Hopi-indianen op een brug tussen twee ruimteschepen – een proeve van de soms absurdistische beeldtaal van Wilson. In scène B staat de Amerikaanse Burgeroorlog zelf centraal, met monologen van de Zuidelijke generaal Robert E. Lee, die al pratend gewichtloos in de ruimte zweeft, en de vrouw van President Lincoln, Mary Todd Lincoln. Dit is het zwaartepunt van de opera. Scène C, met onder meer Hercules, is een elegische mijmering die veel weg heeft van een romantisch Italiaans requiem.

the CIVIL warS - Rome wordt op vrijdag 19 juni in het Muziekgebouw aan ’t IJ uitgevoerd door het Radio Filharmonisch Orkest en Groot Omroepkoor onder leiding van Dennis Russell-Davies. De solisten zijn sopraan Sara Hershkowitz (Snow Owl/Alcmena), alt Cécile van de Sant (Mother/Mrs. Lincoln), tenor Donald Kaasch (Garibaldi), bariton Christian Miedl (Abraham Lincoln) en bas Jaco Huijpen (Hercules).