Stella

De Britse regisseur, schrijver en performer Neil Bartlett maakt zijn debuut op het Holland Festival met Stella. Een biografische terugblik op een leven buiten de heersende normen, een leven dat pas tot zijn recht kwam op een toneel. Stella is gebaseerd op een waargebeurd verhaal – één van de vreemdste schandalen in Victoriaans Londen (eind 19e eeuw). De voorstelling draait om het leven van Ernest Boulton (1848-1904), die als succesvolle performer het kleine variététheatercircuit van Londen en omstreken bespeelde.

Boulton leefde en trad op als vrouw en was zeer geliefd bij het publiek vanwege zijn grote charme, schoonheid en spectaculaire jurken. Hij was ook volledig eerlijk over zijn geaardheid, en trad in de openbaarheid als levenspartner van een prominente mannelijke politicus. In 1869 werd hij gearresteerd en aangeklaagd voor samenzwering met als doel sodomie te bedrijven – in andere woorden: omdat hij het lef had om zijn homoseksualiteit in het openbaar uit te dragen. Na een sensatieproces en de tragische zelfmoord van zijn geliefde werd Boulton vrijgesproken. Desondanks gaf hij de moed niet op. 

Hij verliet het land en vond zichzelf opnieuw uit als travestie-performer in het burleske muziektheater, waarbij hij ook Broadway bespeelde. Toen die carrière vastliep, keerde hij terug naar het Verenigd Koninkrijk en belandde in het tweederangs variétécircuit. Soms trad hij op als man, soms als vrouw, maar zijn befaamde schoonheid takelde alsmaar af. De persoon die onder de namen Ernest Boulton, Lady Arthur Clinton, Mrs W. Graham en Stella, Star of the Strand op het podium had gestaan stierf uiteindelijk in obscure armoede. 

In de voorstelling Stella toont Bartlett met minimale middelen een driedubbele tragiek. Van de eerste schok en vernedering (de rechtszaak en de plotselinge dood van zijn geliefde), via de jarenlange aftakeling van zijn schoonheid en reputatie, tot de meest diepe pijn: geboren zijn in het verkeerde lichaam. Stella is een intense theatrale overpeinzing over jeugd, het ouder worden, en wat het écht betekent om jezelf te zijn. 

Bartlett kreeg een reputatie in de jaren 1980 voor radicale solovoorstellingen in de Londense theaterwereld. Naast zijn activistische werk in de homoscene en performancekunst, maakte hij ook controversiële nieuwe producties voor onder andere het National Theatre, The Royal Shakespeare Company en het theatergezelschap Complicite van Simon McBurney (dit jaar ook te zien op het Holland Festival met The Encounter). In 1988 richtte hij het productiecollectief Gloria op, samen met producent Simon Mellor, componist Nicolas Bloomfield en choreograaf Leah Hausman. Naast zijn werk in het theater als performer, artistiek directeur en (opera)regisseur, is Bartlett ook een gevierd auteur. 

Aan het schrijven van Stella ging een jaar onderzoek vooraf, waarbij Bartlett uitgebreid sprak met transseksuele vrienden en collega’s uit de Londense (homo)scene. Ook zijn vele conversaties met kabukispeler Ogawa Mitsuharu, bekend onder zijn podiumnaam Nakamura Tokizo V, dienden als inspiratie. Ogawa is een van Japans allergrootste onnagata – mannelijke acteurs die in het traditionele kabukitheater de vrouwenrollen vertolken. Ook fragmenten uit historische documenten komen voorbij (rechtbankverslagen, theaterteksten en persoonlijke brieven) naast hedendaagse bronnen, zoals populaire coming-out YouTube-filmpjes, en rellerige biografieën van eigentijdse transseksuele iconen uit het Verenigd Koninkrijk zoals Janye County en April Ashley. 

Net als veel van Bartletts eerdere werk draait Stella om de essentie van het theater. Met slechts een paar simpele elementen – twee acteurs, twee stoelen, een paar kostuums en een gelaagde, zeer persoonlijke speeltekst – schept Bartlett een aangrijpend verhaal over een mens die een leven lang zoekt naar de moed om zichzelf te kunnen zijn. De voorstelling biedt een intense ontmoeting tussen de toeschouwers en Stella op twee cruciale, maar zeer verschillende momenten in haar leven. Het is echter geen pure historische reconstructie. Bartlett gebruikt Stella’s lichaam en woorden als materiaal om diepgewortelde persoonlijke vragen op te roepen over angst, moed en doorzettingskracht.