Signal to Noise

Hoe maken we ruimte voor onszelf in een systeem dat er zo goed in slaagt om ons klem te zetten?

Tim Etchells in gesprek met Nathalie Hartjes

“Okay. Guy goes to a doctor. He says, I'm worried. I'm worried. I'm worried my whole life isn't real, you know? And the doctor says, Runtime processing error. Flush cache. There may have been a problem with the transmission protocol...”

Luisteren we naar een arts die vervangen is door zelfbewuste technologie of is het ChatGPT die een grap probeert te formuleren? In Signal to Noise lost Forced Entertainment een stortvloed aan schijnbaar absurde, soms krankzinnige, al met al desoriënterende dialogen af op het publiek. Te midden van een overvloed aan kostuumrekken, stoelen, tafels en kamerplanten doen zes performers hun uiterste best om de stemmen te belichamen die ongrijpbaar door de ruimte zweven. Vlak voor de première in PACT Zollverein deelt Tim Etchells, artistiek directeur van FE, een greep uit de ideeën en bedenkingen waaruit het stuk, dat tevens het 40-jarig jubileum van het gezelschap markeert, ontsproten is.

De grens van menselijke expressie

“Wat je in het stuk ziet zijn menselijke lichamen in dialoog met, en misschien wel in dienst van niet-menselijke stemmen. De performers, echte menselijke wezens, proberen hun lichaam in gelid te krijgen van deze sprekers die niet menselijk zijn en hun stem body te geven.” De opeengepakte en repetitieve dialogen klinken misschien mechanisch, de uitgesproken regels blijken menselijk geproduceerd te zijn, door Etchells zelf. “De teksten komen voort uit materiaal dat ik heb over de tijd heen verzameld heb, dingen die ik heb opgevangen, fragmenten uit boeken, films, maar ook zinnen die ik zelf geschreven heb. Het zijn ingewikkelde, knoestige, lus-achtige zinnen, met veel terloopse herhaling. Ik vind het interessant om te zien hoe tekst-naar-spraaksoftware daarmee omgaat, of daar eigenlijk niet toe in staat is.”

“Ik ben altijd geïnteresseerd geweest in de grens van menselijke expressie, daar waar die in aanraking komt met iets mechanisch. Ik voel me aangetrokken tot systematische, experimentele schrijfpraktijken; het idee van herhaling als middel om de uitersten van een bepaald materiaal vinden, als manier om de potentie van de tekst steeds dieper te ontleden is erg belangrijk binnen Forced Entertainment. Als schrijver ben ik altijd wantrouwig tegenover het idee dat wat je schrijft volledig je eigen zelfexpressie is - ik heb me altijd aangetrokken gevoeld tot cut-ups, tot citaten, tot schrijven volgens zelfopgelegde regels; het is een manier om de machinerie van de taal aan te pakken, te erkennen dat taal al een systeem is, al een soort technologie.”

Pseudo-menselijk

De niet-menselijke stemmen die we horen spreken langzaam, een beetje met dubbele tong, waardoor het lijkt alsof ze in real time aan het bedenken zijn wat ze als volgende gaan zeggen. Ze klinken weifelend, en soms zelfs contemplatief. “In sommige opzichten kan deze tekst-naar-spraak software heel overtuigend zijn in het produceren van stemmen, maar je kunt ook zien dat er iets niet klopt. Het is bijna menselijk, maar niet helemaal. Nou, het zullen wel oorspronkelijke menselijke stemmen zijn, gesampled, gecompileerd in een grote dataset en dan algoritmisch opnieuw gekalibreerd om pseudo-menselijke spraak te reproduceren. Hierdoor ontstaat een hele vreemde psychologische arena, want de stemmen hebben de schijn ervan dat ze menselijke emoties en psychologie belichamen, maar ze hebben niet de energie of ademkwaliteiten die een menselijke stem heeft.”

“We worden steeds meer omringd door pseudo-menselijke articulatie, wat feitelijk geen menselijke articulatie is, maar raar soort hergebruik - stemmen, beelden, teksten, video's. Het is niet meer zo eenvoudig om te ontcijferen of wat we horen of zien echt is. Het is niet meer zo eenvoudig om te ontcijferen of wat we horen of zien echt is. Het gemak waarmee deze technologieën beschikbaar zijn tast het fundament waarop we staan in rap tempo aan. De waarde van dingen wordt moeilijker te beoordelen, nietwaar? Omdat we, politiek gezien, waarde hechten aan de waarachtigheid van menselijke getuigenissen, de realiteit van hun uitspraken en hun meningen. Als deze stemmen zich kunnen uitdrukken met schijnbaar complexe psychologie en een kern van emotionele waarheid lijken te bezitten, dan schudt dat de grond waarop je staat. Deze voorstelling staat op deze zeer wankele grond. We proberen uit te zoeken wat het is om mens te zijn in relatie tot dit enigszins vreemde, niet-menselijke materiaal. In ieder geval in theatrale zin.”

Het lichaam verbeeld

“Wanneer je de stem van het lichaam scheidt, zoals we in dit stuk doen, introduceer je iets dat fundamenteel onwennig, zelfs griezelig is. De stem is niet alleen een akoestische laag. Stem is beweging, stem is adem. Als je spreekt, beweeg je, het is een kwestie van spieren en adem – een stem is een diepgaand belichaamd iets.” Etchells haalt theaterwetenschapper Stephen Connor aan wanneer hij zegt, “dat opgenomen stemmen altijd een imaginair lichaam produceren, een vocaal lichaam. Denk maar aan een close mic-opname van Frank Sinatra, die produceert stem die bijna bovenmenselijk is. In dit stuk proberen de performers in het raamwerk van deze niet-bestaande stemmen te passen, vaak op een speelse en ongelooflijk onhandige manieren. Maar ze buigen en transformeren de stemmen ook door de expressie ervan op bepaalde fysieke manieren uit te dagen - de gebaren passen niet bij de stemmen, met komisch effect. Speelsheid en ondermijning zijn de kern aan de voorstelling, aangezet met veel pruiken en absurde kostuumwisselingen.”

Bijna in beeld

Etchells karakteriseert de performance als een podium dat wordt achtervolgd door figuren of mogelijke gebeurtenissen die opflakkeren en dan weer weg gezwiept worden, zoals een radio die afstemt tussen zenders in de oude wereld. “Het zijn fragmenten of sporen - zoals onbegrijpelijke 10 seconden video's die je vindt op YouTube. Dingen komen voortdurend in beeld en verdwijnen weer, maar zijn het nieuwe dingen? Zijn het herinneringen? Het laat zich bijna ontcijferen, maar het blijft heen en weer flikkeren, een beetje als elektriciteit.”

“Zoals in veel van onze recente werken, roepen we een gevoel van beklemming op, we zien mensen wiens keuzevrijheid wordt beperkt door hun context. Maar ze hebben nog steeds verlangens en creatieve uitdrukkingsmogelijkheden. Dit werk houdt zich explicieter bezig met technologie. Wat is een mens? Wat is een mens in de context van een systeem, een beperkend systeem? We zijn altijd op de een of andere manier producten of zelfs gevangenen van de technologieën die ons omringen, net zo goed als we er de makers van zijn. Het is zo intens verstrengeld, toch? Hoe maken we ruimte voor onszelf in een systeem dat er zo goed in slaagt om ons klem te zetten?

Nathalie Hartjes is schrijver, curator en adviseur en werkt voornamelijk binnen het beeldende kunstveld voor uiteenlopende opdrachtgevers zoals Metropolis M, Willem de Kooning Academie, Roodkapje (Rotterdam) en Kunstpunt (Groningen).