Safar Nord-Sud

Marokko is eeuwenlang een smeltkroes van culturen geweest en dat horen we terug in de rijke muzikale tradities van het land. In dit concert komen twee bijzondere muziekstijlen samen. De Andalusisch-Arabische klanken van de Jebala uit het Noord-Westen van Marokko worden gekoppeld aan die van de Gnawa: Afrikanen die door de slavernij in Marokko terechtkwamen.

Twee gezelschappen bundelen hun krachten: Het Amsterdams Andalusisch Orkest samen met de beroemde violist Abderrahim Semlali, en het Gnawa Oulad Sidi Ensemble onder leiding van Nassouli. Beide ensembles zullen malhoun ten gehore brengen, gezongen poëzie die in zowel de Jebala- als de Gnawa-cultuur een belangrijke rol speelt. 

Jebala betekent bergbewoners, en is de verzamelnaam van Arabieren uit de Westelijke Rif in Noord-Marokko. Kenmerkend voor hun cultuur zijn de nauwe banden met het nabijgelegen Spanje. Hoogtepunt van de Spaans-Arabische mengcultuur was de periode tussen de achtste en vijftiende eeuw, toen Zuid-Spanje in Arabische handen was en onderdeel uitmaakte van het imperium Al-Andalus, dat ook grote delen van Noord-Afrika omvatte. Aan het einde van de vijftiende eeuw begon de Spaanse inquisitie. Niet-katholieke bewoners van Zuid-Spanje weken uit naar Noord-Marokko, waar de Arabisch-Andalusische cultuur een grote invloed heeft uitgeoefend op de lokale gastronomie, muziek, mode en wetenschap. Een overblijfsel hiervan is de Andalusische muziek, die enerzijds Arabisch, anderzijds Zuid-Spaans, flamenco-achtig klinkt. Dat laatste komt vooral doordat flamenco beïnvloed is door Arabo-Andalusische muziek. Deze Spaanse muziekstijl kwam immers pas eeuwen later op. Een Arabo-Andalusisch ensemble bestaat traditioneel uit strijkers, Arabisch slagwerk en luitachtige snaarinstrumenten, zoals de oed. Arabo-Andalusische muziek is vooral in de twee Marokkaans-Andalusische steden Fes en Tetuan bekend. De sufi andalusi is de spirituele vorm die in de heilige graftombes van meester op leerling wordt overgedragen met ruimte voor improvisaties in de zang en muziek.

Gnawa duidt op de religieuze cultuur van Afrikanen uit het gebied ten zuiden van de Sahara die door slavernij in Marokko terechtkwamen. Daar vermengden hun animistische rituelen zich met soefi-tradities en de Berberse cultuur. De sub-Saharische wortels van de Gnawa-cultuur komen duidelijk naar voren in de prominente rol van het slagwerk. Hoewel Gnawa een religieuze en etnische subcultuur binnen Marokko vormt, geniet de muziek binnen heel het land grote populariteit. In de laatste decennia ontstonden verschillende wereldlijke muziekstijlen waarin Gnawa een grote invloed heeft. 

Waar Arabo-Andalusische muziek bovenal een klassiek hofgenre is en Gnawa vooral een mystiek-religieuze functie heeft, is malhoun meer muziek van de straat. Het is bij uitstek een gezongen genre, met teksten in een vaak ietwat onduidelijk gearticuleerd en daardoor dubbelzinnig Arabisch dialect. De gedichten gaan meestal over liefde en hebben af en toe een religieuze lading, maar dikwijls ook niet. Sommige malhoun heeft een muzikale structuur die te vergelijken is met de Arabo-Andalusische muziek, terwijl in het Zuiden meer Gnawa-achtige varianten voorkomen met een stevige percussiebegeleiding. 

Daarmee vormt malhoun een mooi genre om de rijkdom van de Marokkaanse muziek te etaleren. Bijzonder aan dit concert, dat tijdens de Ramadan plaatsvindt, is bovendien dat na zonsondergang een gezamenlijke iftarmaaltijd wordt geserveerd voor publiek en musici.