Richters Patterns

Ensemble Musikfabrik wil over de grenzen van het strikt muzikale heen kijken. Met de productie Richters Patterns voegen de moderne-muziekspecialisten uit Keulen de daad bij het woord met een zeer

bijzondere samenwerking tussen schilder Gerhard Richter, regisseur Corinna Belz en componist Marcus Schmickler. 

Gerhard Richter droomde al jaren van een synthese tussen beeldende kunst en moderne muziek. Met dat doel maakte hij foto’s van uitsneden van een nieuwe serie werken die in mei 2016 voor het eerst tentoon werd gesteld in New York. Regisseur Corinna Belz (bekend van de documentaire Gerhard Richter Painting, 2011) maakte uit het beeldmateriaal een film die niet werd opgenomen met camera’s maar die ontstond met behulp van een speciaal voor het project geprogrammeerd computeralgoritme. Voor de 32 minuten durende voorstelling werden ruim 60.000 afbeeldingen gegenereerd en bewerkt, die door editor en cinematograaf Rudi Heinen tot bewegend beeld werden gemonteerd. 

‘De film is samengesteld uit tal van ornamentele patronen’, vertelt Corinna Belz. ‘Die structuren worden gaandeweg steeds verfijnder, totdat ze in een snelle beweging van horizontale strepen culmineren, vergelijkbaar met Richters Streifenbilder. Omdat vaak over de sterke visuele ritmiek van Richters kunst wordt gesproken, lag het voor de hand dat een filmische toepassing van zijn werk ook een muzikale laag zou krijgen. Je zou kunnen zeggen dat de muziek van Marcus Schmickler de visuele puls hoorbaar maakt die uit de animatie van het beeld materiaal naar voren komt.’ 

De Duitse componist Marcus Schmickler (ook bekend als medeoprichter van het DJ-collectief Brüsseler-Platz-10a-Musik en postrock-producer Pluramon) schreef de muziek bij Richters Patterns (2016) parallel aan de totstandkoming van de film. Film en compositie volgen zo hun eigen logica, waardoor er doelbewust wrijving ontstaat tussen beeld en klank. Weliswaar putte ook Schmickler inspiratie uit Richters Streifenbilder tijdens het componeren. In deze serie rekt de schilder zeer smalle uitsneden uit reproducties van zijn abstracte werk uit tot nieuwe schilderijen met een karakteristiek streeppatroon. ‘Ik heb die techniek willen ‘verlengen’ in het domein van klank en tijd’, aldus Schmickler. ‘De muziek ontwikkelt zich bovendien extreem langzaam, waardoor de indruk van een lineair tijdsverloop naar de achtergrond verdwijnt. Als luisteraar neem je de klanken waar alsof je naar een schilderij kijkt.’ 

De relatie tussen schilderkunst en muziek is een belangrijk thema geweest in de muziek van de vorige eeuw. Neem het werk van de Amerikaanse componist Morton Feldman, die een groot bewonderaar was van abstract-expressionistische schilders als Jackson Pollock, Philip Guston en Mark Rothko. Ter nagedachtenis aan laatstgenoemde componeerde Feldman in 1971 Rothko Chapel, waarvoor hij inspiratie putte uit de veertien zwarte doeken die in de gelijknamige kapel in Houston (Texas) hangen. Met haar soft focus sound, monochrome klankvelden en schijnbaar gestolde tijdsverloop lijkt Feldmans muziek zich als een canvas in de tijd te ontvouwen. Zijn werk onttrekt zich aan talige vergelijkingen, kent geen narratief, geen dramatische ontwikkeling van thema’s en verloopt eerder ruimtelijk dan lineair. Ernaar luisteren is als je blik over een schilderij laten glijden.