Resonating Universes

Het concert Resonating Universes van componist Erdem Helvacioğlu en harpiste Şirin Pancaroğlu maakt deel uit van de focus op Turkije en de regio in deze editie van het Holland Festival. Erdem Helvacioğlu geldt als een van de interessantste Turkse componisten van elektronische muziek en Pancaroğlu wordt gezien als de meest vooraanstaande hedendaagse harpiste van Turkije. In Resonating Universes verbindt Helvacioğlu samen met Pancaroğlu de traditionele Turkse muziek met een modern vocabulaire dat eigentijdse Turkse kunstmuziek, ambient, drone, post-rock en elektronica omvat. De elektronische component bestaat enerzijds uit van tevoren opgenomen en digitaal bewerkte partijen op verschillende soorten harpen. Tijdens het concert komt daar nog een tweede dimensie bij: live harpmuziek die ter plekke eveneens elektronisch wordt bewerkt. Zo smeedt het duo complexe, gelaagde soundscapes die eindeloos met elkaar resoneren. Resonating Universes is zeker geen solo-optreden, maar een fascinerend duet voor harp en elektronica. De live elektronica en de geluidsverdeling zijn bij het concert in handen van componist Erdem Helvacıoğlu zelf. Helvacıoğlu schreef Resonating Universes in opdracht van de Turkse Associatie van de Kunst van de Harp ter gelegenheid van Istanbul Europese Culturele Hoofdstad in 2010. Het werk bestaat uit acht delen en duurt ongeveer een uur.

 

De benadering die Helvacıoğlu koos voor Resonating Universes was gericht op het maximaal exploreren van de klankmogelijkheden van de harp. In de eerste fase van de totstandkoming werkte Helvacıoğlu nauw samen met Pancaroğlu. Samen maakten ze opnames van de meest uiteenlopende klanken die een harp kan voortbrengen, van losse noten tot extended techniques – en dan nog een heel arsenaal aan vreemde geluiden die ontstaan wanneer men een harp te lijf gaat met allerlei ongewone objecten, zoals strijkstokken, messen en een e-bow. Dat laatste is een apparaatje dat een snaar door middel van een elektronische prikkel doet trillen.

 

Helvacıoğlu trad tijdens deze opnamesessies niet alleen op als componist en producer, maar ook als medespeler, toen hij op zeker moment uit alle macht op de snaren van het instrument stond te rammen, terwijl Pancaroğlu deze met touwen aan het bewerken was. Behalve met dergelijke onorthodoxe speelwijzen poogden Helvacıoğlu en Pancaroğlu het sonische repertoire van de harp te verruimen met behulp van experimentele opnametechnieken, die vooral bekend zijn uit popmuziekstudio’s. Zo plaatsten zij zelfs een microfoon ín het instrument. Dit uitgebreide opnameproces herhaalde het duo vervolgens met de elektrische harp en met de çeng, een traditionele Turkse harp die grote populariteit genoot in de Ottomaanse tijd, tot ver in de zeventiende eeuw, maar sindsdien een kwijnend bestaan leidt. De enorme verzameling samples die deze sessies opleverden, vormden voor Helvacıoğlu vervolgens de basis van zijn compositieproces. Een recensent vergeleek Resonating Universes na de wereldpremière met de verbluffende chaos van de schepping: een explosie van creatieve energie die zijn weerga niet kent. Het werk geeft in ieder geval een complete nieuwe invulling aan het begrip ‘harpmuziek’ en zorgt voor een luisterervaring die men niet licht zal vergeten. Een opname van Resonating Universes verscheen in 2011 bij Sargasso Records op cd.

 

Voorafgaand aan Resonating Universes zal de çeng nog in zijn normale gedaante te horen zijn, wanneer Şirin Pancaroğlu een aantal traditionele stukken speelt samen met zanger Bora Uymaz. Er is geen enkele originele çeng bewaard gebleven uit de zeventiende eeuw, maar op basis van afbeeldingen in vele middeleeuwse en vroegmoderne Iraanse en Ottomaanse miniaturen is het mogelijk om dit eens zo populaire en prestigieuze instrument te reconstrueren. Şirin Pancaroğlu is een van de drijvende krachten die de çeng nieuw leven inblazen, door werk te maken waarin ze de unieke klank laat horen van dit 25-snarige instrument met zijn met leer overtrokken klankkast. De çeng vindt zijn oorsprong in Mesopotamië en heeft een illustere en kleurrijke geschiedenis. Het instrument werd bespeeld aan de Middeleeuwse hoven. Het stond symbool voor politieke macht en een mystieke symboliek. Ondanks zijn prestige en populariteit, kon de çeng geen gelijke tred houden met de ontwikkelingen in de muziek en raakte in onbruik. In 1660 merkte de schrijver Evliya Çelebi in één van zijn beroemd geworden reisverslagen op dat er in Istanbul nog maar één type çeng was en een handvol musici die het instrument bespeelden. Dit was de laatste keer dat de çeng werd genoemd. In 2013 bracht Şirin Pancaroğlu samen met Bora Uymaz het album Çengnagme uit. Daarop bespeelt ze een çeng die datzelfde jaar werd gebouwd door de instrumentenmaker Leven Gulec uit Izmir.

muziek Erdem Helvacıoğlu in opdracht van Association for the Art of the Harp gesubsidieerd door Istanbul Culturele Hoofdstad van Europa 2010 electronica Erdem Helvacıoğlu geluidseffecten Erdem Helvacıoğlu elektronische harp Şirin Pancaroğlu çeng Şirin Pancaroğlu zang Bora Uymaz percussie Bora Uymaz