De Franse componist Gérard Grisey stierf enkele dagen na het voltooien van Quatre chants pour franchir le seuil (Vier liederen om over de drempel te stappen) in 1998, liederen over sterven, over het overgaan van de drempel naar een andere dimensie. Deze cyclus wordt in dit concert aangevuld met Moessorgski’s Liederen en Dansen van de Dood (1877), eveneens een cyclus van vier liederen over de dood, maar vanuit een totaal ander perspectief. De verbinding tussen de twee cycli wordt gemaakt door de componist Alexander Raskatov, die een nieuwe sprankelende orkestratie maakte voor Moessorgski’s werk en die ook de interludes met video van Visual Kitchen tussen de liederen verzorgt. De uitvoering is door de Radio Kamer Filharmonie onder leiding van Reinbert de Leeuw.
data
vr 15 juni 2007 22:30
informatie
-
Duur voorstelling niet bekend (inclusief een pauze)
De Zwanezang van Gérard Grisey
De cyclus Quatre chants pour franchir le seuil van Gérard Grisey vormt het vertrekpunt voor de samenstelling van een Holland Festivalprogramma dat over het thema dood zal gaan. Gekozen is om een programmatische combinatie te maken met Moessorgski’s Liederen en Dansen van de Dood.
Één van de belangrijkste liederencycli uit de muziekgeschiedenis is de Liederen en de Dansen van de Dood van Moessorgski. De cyclus bestaat uit vier liederen waarin de Dood in verschillende personificaties optreedt en zijn slachtoffers verleidt om zichzelf aan hem over te geven – het oversteken van de drempel van de dood. Een combinatie van de vier liederen van Grisey met deze vier liederen van Moessorgski is daarom programmatisch interessant en zeker niet willekeurig.
In de loop der jaren hebben verschillende klassieke en eigentijdse componisten zich aan een instrumentatie gewaagd van de liederen van Moessorgski. Voor dit concert is Alexander Raskatov gevraagd een orkestratie te maken van deze liederen, die oorspronkelijk voor piano en zangstem werden gemaakt. Raskatov instrumenteerde onder meer Tschaikovski’s pianostukken Die Jahreszeiten voor viool solo, strijkers, slagwerk en piano. Raskatov voegde daar met uitgekiende, instrumentale effecten nog eens van alles aan toe waardoor er bijna een nieuwe compositie is ontstaan. Het resultaat is briljant en aanstekelijk. Een dergelijke werkwijze staat Raskatov ook voor ogen bij de Liederen en Dansen van de Dood.
Grisey maakt in zijn liederencyclus gebruik van drie interludes waarmee een ononderbroken compositie is ontstaan. Daarom zal ook Raskatov drie ‘bruggen’ toevoegen. De ‘brug’ is een interlude tussen elkaar opeenvolgende liederen waarbij het begin van het tussenspel het slot van het voorafgaande lied is en het einde van de interlude het begin van het volgende lied voorbereidt. Hierdoor ontstaat óók een aaneengeregen compositie waardoor er binnen het programma weer een parallel ontstaat. Alle liederen en bruggen gaan zonder onderbreking in elkaar over en zullen vooral in de tussenspelen vergezeld gaan worden door video die met de dood te maken heeft. Hiervoor werkte Raskatov samen met Andrei Derjabin uit St. Petersburg, Russisch grootmeester op het gebied van videokunst.
Momenteel woont Alexander Raskatov op uitnodiging van een mecenas in een kasteel net even buiten Parijs. Een paar maanden geleden is deze mecenas onder verdachte omstandigheden om het leven gekomen. Op verzoek van Raskatov zullen schilderijen van de in Parijs woonachtige gemeenschappelijke vriend André Brasilier als een persoonlijke herdenking in het concert een plaats krijgen. Enkele ervan worden namelijk ‘opgenomen’ in de videofilm die in de zaal, als onderdeel van het concert - tijdens de interludes/bruggen - vertoond zal worden. De stijl van André Brasilier is verwant aan die van Marc Chagall. Onlangs exposeerde hij in de Hermitage. Op veel van zijn schilderijen worden uitvoerende musici afgebeeld.
Nog een overeenkomst: de cyclus van Moessorgski begint met een berceuse – Grisey eindigt er mee.
Om de cirkel tussen Moessorgski en Grisey rond te maken, worden de Liederen en Dansen van de Dood zonder onderbreking in- en uitgeleid door Grisey’s Stèle voor twee slagwerkers. Over Stèle zei Grisey dat hem tijdens het componeren het beeld voor ogen kwam van een archeoloog die een grafsteen ontdekt, van stof ontdoet en daarmee een grafschrift aan het licht brengt. Het is een werk voor twee grote trommen dat een enorme beklemming oproept. De muziek van Moessorgski/Raskatov krijgt door die in- en uitleiding een extra spanning. De keuze om dit werk op het programma te plaatsen is dus niet willekeurig.
Dit concert zal live op Radio 4 worden uitgezonden. Alexander Raskatov zal tijdens het concert aanwezig zijn. Met hem zal uitgebreid worden gepraat over de muziek van Grisey en Moessorgski, over de ‘brugcomposities’ van zijn hand en - meer in het algemeen - over zijn eigen werk en de rol van de klankkleur daarin. Uitgebreid aandacht is er, uiteraard, voor Gérard Grisey. Een documentaire zal achtergronden verschaffen van diens werk en de spectrale stijl waarvan hij zich bediende. Een literair raamwerk van de avond bestaat uit teksten over de dood die door een acteur zullen worden gelezen.
-
© Gérard Grisey
-
