Jazz en een symfonieorkest, gaat dat samen? Het Koninklijk Concertgebouworkest gaat in elk geval de uitdaging aan in een programma voor het Holland Festival. Saxofonist Wayne Shorter is te gast met zijn musici drummer Brian Blade, bassist John Patitucci, en pianist Danilo Perez van het Wayne Shorter Quartet. Guus Janssen en Moritz Eggert zijn gevraagd nieuwe orkestwerken te schrijven. Beide componisten hebben bijzondere affiniteit met de jazz. Daarnaast staat muziek van Ellington en een aantal arrangementen van Wayne Shorter zelf op het programma. Dirigent Markus Stenz leidt de musici in een afwisselende setting.
data
do 21 juni 2007 22:15
vr 22 juni 2007 22:15
informatie
-
Duur voorstelling niet bekend (inclusief een pauze)
Guus Janssen (1951) - Dutch Mambo (2007)
‘Dutch Mambo heb ik gecomponeerd met in mijn achterhoofd de Turkish Mambo die de jazzpianist Lennie Tristano ooit op zijn eerste soloplaat inspeelde. Hij stapelde eerst als begeleidingsfiguur drie frasen van ongelijke lengte op elkaar, gebruikmakend van toen nog revolutionaire dubtechnieken op een bandrecorder en speelde er vervolgens een geïmproviseerde lijn overheen. In mijn stuk klinkt dezelfde driestemmige begeleidingsfiguur, zij het dat het orkest gedurende het hele stuk op zoek is naar een geschikt tempo (of ‘groove’) die uiteindelijk op de valreep aan het slot gevonden wordt.’ (Guus Janssen)
Rond 1956 nam de jazzpianist Lennie Tristano voor het label Atlantic een soloplaat op waarbij hij gebruik maakte van toen nog revolutionaire dub-technieken. Na een track opgenomen te hebben op een bandrecorder speelde hij daar overheen meerdere tracks waardoor een complex contrapunt mogelijk werd. Zo ontstond het stuk Turkish Mambo opgedragen aan de broers Ertegun, die de opname’s van deze plaat mogelijk maakten.
Het is noch Turkse muziek noch mambo, maar wel een mooi stuiterende baslijn waarover wordt gesoleerd. De lijn bestaat uit 3 patronen, een in 7/8, een in 5/8 en een in 3/8 maat.
Deze lijn ligt ten grondslag aan mijn “Dutch Mambo”. Zij wordt gespeeld in steeds wisselende tempo’s alsof het orkest gedurende het hele stuk “zoekt” naar de juiste groove en daar pas op de valreep werkelijk op stuit. De baslijn wordt op alle mogelijke manieren gevarieerd, opgerekt of ingedikt. Wat bijvoorbeeld eerst alleen baslijn is blijkt op een gegeven moment over de hele omvang van het orkest verspreid te zijn.
De tempowisselingen zijn gekoppeld aan een akkoordenschema dat schuilgaat achter alle noten. Dit schema is afkomstig van het nummer “Lennies Pennies” van dezelfde Lennie Tristano. Dit is weer een versie van het oudere nummer “Pennies from heaven”, maar dan in mineur.
Duke Ellington (1899-1974) - Black, Brown and Beige [Suite] (1943, ork. 1970)
Symphonic Orchestration by Maurice Peress
1. Black - A Work Song
2. Brown - Come Sunday
3. Beige - Light
In de nalatenschap van Duke Ellington werd een lang verhalend gedicht gevonden met de titel Black, Brown and Beige. De titel is een metafoor voor de overlevingsgeschiedenis van de zwarte mens in een blanke wereld: het gedicht verhaalt van een Afrikaan die als slaaf naar Amerika wordt gehaald, de blues ontdekt en uiteindelijk als moderne zwarte Amerikaan uit Harlem een eigen plaats lijkt te gaan verwerven in de maatschappij. Zijn muzikale versie van Black, Brown and Beige noemde Ellington ‘a tone parallel to the history of the American Negro’. Men kan hier van een symfonisch gedicht kunnen spreken. Het werk is zowel rijk en veelomvattend als enigmatisch, en hoewel het binnen Ellingtons oeuvre een belangrijke plaats inneemt wordt het zelden uitgevoerd. Oorspronkelijk was het een compositie van bijna een uur en het werd in die vorm in 1944 uitgegeven. De dirigent Maurice Peress stelde Ellington voor er een suite voor symfonieorkest van te maken, en nadat zij samen het muzikale materiaal grondig opnieuw hadden doorgenomen - Black, Brown and Beige was feitelijk een levenswerk voor Ellington - kon de suite in 1970 met het Chicago Symphony Orchestra voor het eerst worden uitgevoerd.
Moritz Eggert (1965) - Number Nine VI: A Bigger Splash (2007)
Voor orkest, geïnspireerd op het schilderij A Bigger Splash van David Hockney
Over zijn beroemde schilderij A Bigger Splash uit 1967 - waarop een duik in het water van een in zonlicht badend zwembad bij een villa is afgebeeld - schreef de schilder David Hockney: ‘Everybody knows a splash can’t be frozen in time, it doesn’t exist, so when you see it like that in a painting it’s even more striking than in a photograph, because you know a photograph took a second to take, or less.’ Het kostte Hockney alleen al twee weken om enkel het opspattende water te schilderen.
De Duitse componist Moritz Eggert heeft dit schilderij en het fenomeen van de vluchtigheid van het moment als uitgangspunt genomen voor zijn opdracht van het Koninklijk Concertgebouworkest. ‘Muziek is nooit bevroren in de tijd, het is het tegendeel van Hockneys schilderij, en ik zal niet proberen zijn visioen direct in muziek om te zetten. Maar vergelijkbaar met zijn concept van de ‘splash’ is dat muziek altijd, op ieder moment of beter gezegd in de opeenvolging van momenten dat je haar hoort, het gevolg is van oorzaken die op zichzelf niet meer zichtbaar of hoorbaar zijn, net als de figuur die in het opspattende water schuilt (…) En de poging om die ongrijpbare schaduw-splash vast te leggen moet wel falen, zoals deze ook - briljant - mislukt is op Hockneys doek. Maar ik verlang naar het moment waarop het er is, waarop ik het bijna kan grijpen, als een visioen, als een idee van wat eraan voorafging. Dat is het zwembad waarin ik een duik wil nemen. Ik hoop dit te vinden en dat de zon goed staat.’
Wayne Shorter (1933) - Diverse werken en arrangementen
Wayner Shorter is gedurende zijn gehele muzikale leven een groot vernieuwer geweest. Als muzikaal leider van de Art Blakey Jazz Messengers en vervolgens tijdens zijn jaren met het Miles Davis Quintet, het hedendaagse ensemble Weather Report, zijn samenwerking met Milton Nascimento en zijn terugkeer naar de akoestische muziek met zijn eigen kwartet heeft hij voortdurende grenzen verlegd. Sinds enkele jaren maakt Wayne Shorter muziek voor orkest met zijn jazz ensemble als solist. Het repertoire bestaat uit bewerkingen van oudere composities en uit nieuw gecomponeerd materiaal. Muzikaal wordt het gedragen door een rijk harmonisch palet en door de boeiende interactie tussen orkest en solisten. Het orkest is daarbij de leidende stem, in dialoog en afwisseling met improvisaties van Shorter en zijn ensemble. In de Verenigde Staten heeft dit geresulteerd in succesvolle concerten met orkesten in de V.S. en Europa. Het Koninklijk Concertgebouworkest brengt het Wayner Shorter Quartet met dit specifieke repertoire nu ook naar Nederland.