End Credits

Het lijkt wel de aftiteling van een film. Filmregisseur en beeldend kunstenaar Steve McQueen laat gestaag pagina na pagina tekst over twee tegenover elkaar geplaatste schermen lopen. Via de

speakers zijn stemmen van acteurs te horen die teksten voorlezen uit het enorme dossier dat de FBI tussen 1941 en 1976 aanlegde over de legendarische Afro-Amerikaanse zanger en activist Paul Robeson (1898-1976). Bij End Credits vertelt de aftiteling het hele verhaal. 

Als veertienjarige jongen komt McQueen voor het eerst in aanraking met het werk van  Paul Robeson. Later, als McQueen zich meer in hem gaat verdiepen, wordt Robeson een grote inspiratiebron voor hem. Robeson was een intellectueel, had als een van de weinige zwarten in die tijd rechten gestudeerd, was in het bezit van een prachtige zangstem en acteerde in tientallen theaterstukken en films. Vanaf de twintiger jaren toerde hij met overweldigend succes door Europa en Amerika. Ook werd hij in die tijd internationaal een veelgevraagd schrijver en spreker over sociale en politieke onderwerpen. Hij steunde tijdens de Spaanse revolutie de revolutionaire partij en werd enthousiast pleitbezorger van het communistische regime in Rusland. Niet in de laatste plaats omdat hij in Moskou voor het eerst niet geconfronteerd werd met racisme. 

Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog keerde Robeson naar Amerika terug en ontpopte zich daar tot hét symbool van de strijd tegen het buitenlands fascisme en het binnenlandse racisme. Hij was een van de meest bekende en uitgesproken beroemdheden uit die tijd en gebruikte zijn bekendheid om sociale misstanden aan te kaarten. Een van zijn bekendste wapenfeiten is de oprichting in 1946 van de American Crusade Against Lynching. 

Politieke strijd en onderwerping zijn thema's die ook een grote rol spelen in eerdere kunstwerken en speelfilms van Steve McQueen. Daarin komt onderwerping vooral fysiek tot uiting, doordat een zware wissel wordt getrokken op het menselijk lichaam: het uitgemergelde lijf van de Ierse hongerstaker Bobby Sands, gespeeld door Michael Fassbender, in Hunger of het met littekens overdekte lichaam van de slavin Patsey in 12 Years a Slave, een Oscarwinnende rol van actrice Lupita Nyong’o. In de installatie End Credits verschuift McQueen nu de focus van lichamelijk leed naar psychische onderdrukking. Wat betekent het voor iemand om non-stop 35 jaar lang geobserveerd te worden. 

Het duizenden pagina's tellende dossier, vrijgegeven middels de Freedom of Information Act, geeft een verbijsterend beeld van zowel de reikwijdte als gedetailleerdheid van de gegevens die de FBI verzamelde: data, namen, alledaagse observaties, krantenknipsels  over Robesons strijd voor een anti-lynchwetgeving. Zeker zo indrukwekkend zijn de zwarte passages, onleesbaar gemaakt om de identiteit van informanten te beschermen. 

End Credits geeft een beklemmend beeld van het McCarthytijdperk met zijn hysterie en paranoia, met zijn ongefundeerde beschuldigingen en met zijn verklikkers en informanten. Een nog altijd herkenbaar en actueel beeld. Robeson kwam op een zwarte lijst te staan waardoor hem het werken onmogelijk werd gemaakt. Robeson was een van de grote voorvechters van de zwarte burgerrechtenbeweging, maar zijn nagedachtenis, zijn verhaal, is als resultaat van dit dossier nagenoeg uit het geheugen van de huidige jongere generatie Amerikanen gewist. End Credits zet Robeson op een radicale manier opnieuw in het voetlicht.