Bunraku

Normaal alleen te zien in Osaka, de thuisbasis van bunraka, en enkele weken per jaar in Tokyo, maar nu ook, als enige plek buiten Japan, in het Holland Festival: de Bunraku-za Company onder leiding van grootmeester Yoshida Minosuke, geboren in 1939 als Katsuyoshi Hirao. Al op vijfjarige leeftijd begon hij zijn carrière als een van de bespelers van de prachtig geconstrueerde poppen waarvan de geschiedenis teruggaat tot in de zeventiende eeuw. Na bijna vijftien jaar als ‘volgeling’ alleen de voeten te hebben bestuurd, en daarna nog zo’n vijftien jaar als ‘eerste assistent’ de linkerhand, krijgt een grootmeester na ongeveer dertig jaar de leiding over de rechterhand en het hoofd. Hij is dan ook de enige van wie we tijdens de voorstelling zijn gezicht mogen zien. De andere twee spelers zijn, geheel in het zwart gekleed, en dragen een zwarte hoofdkap. De poppen, in grootte variërend tussen één en anderhalve meter, zijn kleine wonderen van esthetiek en mechanische constructie; de ogen, de mond, de wenkbrauwen kunnen allemaal los van elkaar bewegen.

Een zanger-verteller vertelt, in kleermakerszit gezeten op een klein platform, het verhaal uit een groot script dat op een lessenaar voor hem staat. De teksten worden tegenwoordig, (overigens ook in Japan), naast de scene geprojecteerd, zodat het publiek mee kan lezen. De verteller wordt ondersteund door twee of drie bespelers van de shamisen, een traditionele Japanse banjo.

De verhalen duren twintig minuten tot een uur en hebben bekende Japanse sprookjes en politiekhistorische gebeurtenissen van lang vervlogen eeuwen als onderwerp, en hebben een status die te vergelijken is met die van het Shakespeare-repertoire bij ons. De scripts zijn vaak dezelfde als die ook in het kabukitheater worden gebruikt. Maar waar in het kabukitheater de acteur centraal staat, en vrij is om grappen te maken en te improviseren, is in het bunrakutheater alle aandacht gericht op het verhaal en de poppen. Dat wil niet zeggen dat er niet gelachen kan worden, of dat er nauwelijks actie zou zijn op het toneel. De vaardigheid waarmee de grootmeester, geholpen door twee van zijn discipelen, met een uitdrukkingloos gezicht, een wereld aan emoties weet te leggen in de subtiel bewegende poppen is ongeëvenaard. De ingenieuze houten decors en de prachtig beschilderde achterdoeken versterken nog de sfeer van een wereld waarin de tijd stil is blijven staan.

Bunraku als theatervorm stamt uit het zeventiende-eeuwse Osaka, maar kreeg pas eind negentiende eeuw zijn huidige naam toen het gezelschap van grootmeester Uemura Bunrakken zo beroemd werd dat het hele genre naar hem werd vernoemd. De Bunraku-za Company dat nu naar Nederland komt is een directe afstammeling van dit gezelschap en is door de Japanse overheid en de Unesco beschermd met het predikaat 'levend cultureel erfgoed'. Ze maken ongeveer vijf voorstellingen per jaar in hun thuisbasis Osaka en treden daarnaast op in het Nationale Theater van Tokyo en op enkele zeldzame minitournees door Japan. Slechts af en toe gaat het gezelschap van grootmeester Yoshida Minosuke op reis naar het buitenland. Tijdens het Holland Festival zal de Bunraku-za Company drie avonden te zien zijn in het Muziekgebouw aan ‘t IJ, als enige speelplek buiten Japan dit seizoen.

poppenspeler / grootmeester Yoshida Minosuke poppenspeler Yoshida Minojiro, Yoshida Minoichiro, Yoshida Ichisuke, Yoshida Tamasho, Yoshida Tamayo, Yoshida Minotsugu verteller Takemoto Chitosedayu, Takemoto Yasutayu shamisen Tsuruzawa Kantaro, Tsuruzawa Seiki, Tsuruzawa Emza muziekeffecten Mochizuki Tamejuro productie Bunraku-za Company, Osaka